Čiji su spomenici na KiM?

Ovo su reči počasnog profesora univerziteta Prinston - Slobodana Ćurčića. Ćurčić, koji je doktorirao na Njujorškom univerzitetu, a radni vek proveo na Prinstonu, ističe da je poslednjih godina lansirano nekoliko "ideja" te vrste, a prva je, kako dodaje, potekla čak i od nekih visokih intelektualaca iz Albanije.

On podseća da je u jednom trenutku izneta teza da se ispod srpskih spomenika nalaze ostaci starijih građevina koje su spomenici rane ilirske epohe.

Tvrdilo se da su oni tokom srednjeg veka porušeni i da su izgrađeni novi, a čuli su se i predlozi da se ti "novi spomenici " uklone i rekonstruišu stari.

"To je totalno neprihvatljiv apsurd koji je promovisan baš u vreme kada je došlo do rušenja velikog broja spomenika na Kosovu", rekao je Ćurčić Tanjugu na Rodosu, gde je učestvovao na forumu Dijalog civilizacija.

Graèanica (Laurent Drouet/wikimedia commons)

Prema rečima ovog poznatog stručnjaka za vizantijsku umetnost, uzbrzo je shvaćeno da takve stvari ne dolaze u obzir, pa je ideja preformulisana u tvrdnju da su te spomenike navodno gradili Albanci, a Srbi ih "preoteli".

"I to je apsurdno, pošto svaki od tih spomenika ima svoju istoriju koja je zapisana ne samo na samim građevinama, nego i u istorijskim dokumentima", objašnjava profesor.

Zato, kako napominje, priče da su srpski spomenici na Kosovu deo kulturnog nasleđa kosovskih Albanaca ne prihvata nijedan ozbiljan naučnik i njih je veoma lako naučno opovrgnuti.

Komentarišući pokušaje da se ovakve ideje proguraju u UNESKO-u, Ćurčić navodi da se UNESKO bavi zaštitom kulturnog nasleđa uopšte i da je ova organizacija upućena da sarađuje sa institucijama koje deluju na teritoriji na kojoj se spomenici nalaze.

"Naravno, može da dođe do raznih manipulacija, ali treba imati na umu da je ono što se pojavljuje u diskusijama na tu temu od administrativnog, a ne od istorijskog značaja. Uz to, UNESKO je deo UN, UN nisu priznale Kosovo i tu ne treba da bude dilema", kazao je profesor.

Ćurčić je ukazao na značaj srpskog srednjevekovnog nasleđa, koje je, prema njegovom mišljenju, nedovoljno poznato u svetu, a posebno izdvaja spomenike 13. i 14. veka kao "zlatnog perioda".

Freska kralja Milutina u Bogorodici Ljeviškoj

"U samom vrhu su manastiri na Kosovu - Gračanica, Dečani, Pećka patrijaršija, Bogorodica Ljeviška", nabraja on i dodaje da ne treba zaboraviti ni vrhunske spomenike u centralnoj Srbiji, poput Manasije, Ravanice, Ljubostinje i Kalenića.

Iz ranijeg perioda Nemanjićke epohe to su Studenica, Žiča, Sopoćani, kaže Ćurčić koji je nedavno objavio na engleskom jeziku kapitalno delo "Arhitektura na Balkanu - od Dioklecijana do Sulejmana", zasad neprevedeno na srpski.

Profesor takođe ukazuje da se na Balkanu uopšte često javlja problem jasnog definisanja kom nasleđu tačno neka građevina pripada. "Na Kosovu postoje spomenici koji su vezani za osmansko nasleđe - glavnu džmamiju u Prištini podigao je Mehmed II Osvajač.

Taj spomenik jeste na teritoriji provincije koja se zove Kosovo i koja je, nažalost, priznata od nekih država, ali to ne predstavlja albanski spomenik niti njihovo nasleđe", objašnjava Ćurčić.

Kao još jedan primer teškoća u određivanju pripadnosti kulturnom nasleđu, on navodi crkvu Svetog Klimenta na Ohridu, koja je jedan od najvažnijih kasnovizantijskih spomenika.

"To je crkva s kraja 13. veka (1295). Tačno znamo da je njen ktitor bio etnički Albanac, pravoslavac, koji je bio vrlo visok činovnik vizantijske drzave. To je vrlo jasno. E sad, čije je to nasleđe - da li države Viznatije, koja više ne postoji, da li je to nasleđe BJR Makedonije koja je članica UN ili je to albansko nasleđe. Uz to, znamo po natpisima na freskama da su ih slikali grčki vizantijski slikari", navodi Ćurčić.

Tu se, kako dodaje, može navesti i primer Hilandara, koji jeste srpski spomenik, ali je na teritoriji Grčke, ili manastira Rila u Bugarskoj koji je gradio vlastelin cara Dušana, pa manastir Lesnovo u Makedoniji iz sredine 14. veka građen pod pokroviteljstvom vlastelina cara Dušana, u kome se nalazi najpoznatiji monumentalni Dušanov portret.

"Car Dušan je osvojio delove Balkana koji su prethodno i posle njega bili pod vlašću Vizantije, a još kasnije pod Osmanskom imperijom. Ne možemo tvrditi da je to teritorija srednjevekovne Srbije, mada je to bila kratko vreme, a možemo da kažemo da su određeni spomenici građeni ili direktno pod Dušanom ili pod njegovim vlastelinima deo šireg srpskog nasleđa", kaže naš stručnjak.