Film "amerikanizovao" Jugoslaviju

Među objavljenim tekstovima u izdanju Udruženja za društvenu istoriju pri Odeljenju za istoriju beogradskog Filozofskog fakulteta, u prvoj svesci ("Godišnjaka" ima tri ) izdvaja se studija mr Radine Vučetić "Amerikanizacija jugoslovenske filmske svakodnevice šezdesetih godina 20. veka", koja pokazuje da je SAD, preko filmova propagirao "američki san", a Titova Jugoslavija slala poruku Zapadu da je liberalna.

Autorka je pisala studiju na osnovu višegodišnjih istraživanja bogate arhivske građe partijskih institucija i ministarstava, periodike posvećene kinematografiji ("Filmska revija", "Filmski svet"), listova koji su imali kulturne rubrike ( Nin, Politika,Bazar, Ilustrovana politika ..) obimne bibliografije domaćih autora kao što su Milutin Čolić, Dragoslav Adamović, Milan Dević, Goran Tribuson, Miloš Paramentić, Vladimir Pogačić, Dejan Kosanović... i odabranih stranih autora koji su se bavili filmom u vreme Hladnog rata i kao sredstvom propagande.

Uz kratak pregled popularnosti američkih filmova u Jugoslaviji između dva svetska rata, (uticaj filmskih zvezda na modu tog vremena, praćenje života holivuskih zvezda preko specijalizovanog časopisa "Hollywood") i analizu korišćenja filmova kao poligona za upućivanje političkih i propagandnih poruka, autorka prelazi na detaljnu obradu podataka o uvozu filmova, interesovanju publike, uticaju stranih filmova na domaću kinematografiju...

Navodeći podatak da je Beograd proslavio oslobođenje uz američki film sa zvucima džeza "Serenada u dolini sunca" Vučetićeva zapaža da se već od kraja 1944 ustaljuje repertoar na kome dominiraju ruski filmovi.



Zanimljiv je podatak da prve posleratne godine kada se nova vlast još trudila da osvoji simpatije i građanske klase uvezeno je 212 filmova među kojima su 93 bila ruska, a 70 američkih da bi već sledeće godine u Jugoslaviju stiglo samo 10 američkih o kojima se pisalo samo negativno.

Prelomna 1948. direktno je preokrenula repertoarsku politiku i pastira Kostju su zamenili kauboji, publika, koja nije više organizovano vođena na ruske filmove birala je filmove sa Zapada i 1950, kako je utvrdila autorka studije, nije uvezen ni jedan ruski film, a 1952 nije bilo ni jednog na repertoparu beogradskih bioskopa.

Među mnogim zanimljiivim i relevatnim podacima je i taj da je država vodila brigu da se ne prekine sa uvozom filmova iz istočnog bloka, ali su uvek bili na repu po gledanosti, pa čak i tokom šezdesetih i sedmdesetih kada su u Poljskoj, Češkoj i Mađarskoj snimana antologijska dela.

Zvuči neverovatno, da je holivudski spektakl "Bal na vodi", za šest meseci prikazivanja u bioskopu "20. oktobar" videlo 330.000 gledalaca, a Beograd je 1951. imao 426.000 stanovnika! (ispada da ga je gledalo 80 odsto Beograđana).

Vučetićeva tvrdi da "ni pre, ni posle ''Bala na vodi'' nijedan strani film nije imao takvu gledanost u Beogradu".



Prema bioskopskom repertoaru, tokom šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka mogu da se prate otopljavanja i zahlađenja u odnosima Jugoslavije sa Zapadom i Istokom, iako i u vremenima kada se smanjivao uvoz američkih nije opadalo interesovanje publike za holivudsku produkciju.

Jugoslavija je tokom 60-tih uvozila u proseku 200 filmova i prema pisanju NIN-a odnos je približno bio 50 odsto američki, a druga polovina domaći i filmovi iz ostatka sveta. Što se tiče gledanosti ponovo su prednjačili američki filmovi tako su 1968. od pet najgledanijih četiri bili američka.

Sledeće godine ceo komunistički svet je slavio pola veka od Oktobarske revolucije, pa je i u Jugoslaviji održana svecana premijera sovjetskog prigodnog filma koji je posle toga igrao u bioskopu samo jedan dan, a pošto nije bilo publike odmah su ga skinili sa programa.

U istom periodu u zemljama istočnog bloka, pre svega u SSSR-u gde je godišnje uvoženo pet-šest amerrickih filmova i to se vodilo računa da budu "kritički intonirani prema kapitalizmu".

SAD su znale da su filmovi moćno propagandno "oružje" i naplaćivali su Jugoslaviji samo 4.000 dolara po filmu, a domaći distributeri su zarađivali na njima basnoslovne pare (između 20 i 40 miliona dinara). U Beogradu koji je imao 49 bioskopa (1965) u 23 sale su igrali američki, engleskih je bilo u sedam, francuskih u šest, a sovjetski, japanski, meksički film bili su prikazivani u po jednom bioskopu. Radi dobrih odnosa sa SSSR-om SFRJ je ruske filmove plaćala po ugovorenoj ceni koji je bila trostruko viša od americke, a distributeri nikada nisu uspeli da ostvare zaradu na njima.

Zato su se naši distributeri zalagali da im se dozvoli kupovina filmova koji su komercijalni, a ni država se nije tome protivila, jer je tako mogla da se hvali kako je tolerantna.

Autorka studije je jedno od poglavlja posvetila dolascima holivudskih zvezda u Jugoslaviju što je doprinosilo njihovoj popularnosti, a samim time su imali značajan uticaj, pre svega, na mlađu populaciju koja je težila da se identifikuje sa njima, a najčešće je imitiran njihov fizički izgled. Vučetićeva se postarala da prikupi podatke o najinteresantnijim epizodama tokom boravka u SFRJ filmskih veličina (Kirk Daglas, Bert Lankaster, Orson Vels, Džek Palans) i njihove susrete sa predsednikom Titom koji nije krio svoju fascinaciju filmom i Holivudom.

To je kulminiralo prilikom Titove posete SAD 1971 kada se susreo sa videćim ličnostima američke kinematografije toga vremena.