Šta su sve lopovi krali iz muzeja

U kontekstu protivpravno otuđenih kulturnih dobara, medijski napisi o slučaju SEVSO, svojevremeno su obelodanili čitav niz krađa umetničkih dela iz nekadašnje Jugoslavije.

Tako je početkom 1990. pokraden požarevački muzej, kao i pančevački, iz koga je ukradena Vajfertova numizmatička zbirka antičkog srednjovekovnog novca velike vrednosti. U januaru 2006. godine iz Muzeja u Novom Sadu u oružanoj pljački ukradena su četiri vredna dela od kojih je jedno Rembrantovo procenjeno na dva i po miliona funti. Ostale tri slike pripadaju holandskoj i nemačkoj školi i predstavljaju glavu Hrista iz XVII veka, pejzaž sa pecarošem italijanskog slikara iz XVII veka i portret Seneke P.P. Rubensa, Flandrija iz XVII veka.

U vezi sa krađama umetničkih dela iz Srbije u javnosti je naročito ukazivano na arheološko nalazište Viminacijum koje nije bilo dovoljno zaštićeno. Prema tim navodima, Rimsko arheološko nalazište Viminacijum kod Kostolca obogatilo je mnoge inostrane kolekcije vrednim eksponatima koji su prodavani ispod njihove prave vrednosti. S tim u vezi stručnjaci su upozoravali da je teško odrediti koliko vredi ilegalna trgovina kulturnim dobrima zbog toga što njihova vrednost nije uvek isto procenjena u zemlji u kojoj su ukradena i u zemlji u kojoj se prodaju.

Medijska mreža Antidot podsetila je da je među najpoznatijim primerima borbe za povraćaj kulturnog nasleđa i slučaj višedecenijske borbe Grčke države da u zemlju porekla vrati predmete koji su u vreme Otomanske imperije sa Akropolja odneti u Veliku Britaniju.

Pažnju svetske javnosti privukli su i slučajevi dve Direrove slike, ukradene za vreme Drugog svetskog rata iz zamka Švarcburg, kao i Rafaelove slike mlade devojke koju je Muzej lepih umetnosti u Bostonu šezdesetih godina otkupio u Đenovi. U oba slučaja slike su na kraju morale biti vraćene zakonitim vlasnicima - bivšoj Istočnoj Nemačkoj i Italiji.

Slična je bila i sudbina skulpture Afo-A-Kom-a, jedne od najviše vrednovanih duhovnih vrednosti Kameruna, koja je misteriozno nestala i našla se na tržištu SAD i bila prikazivana u nekoliko američkih muzeja kao umetnost Kameruna.

Kako se zbog toga uzbunila celokupna javnost Kameruna, SAD su bile primorane da skulpturu vrate u Kamerun, kako bi bio izbegnut diplomatski skandal. Od skorijih primera treba pomenuti slučaj na desetine hiljada antikviteta koji su nestali sa prostora Iraka posle početka intervencije koalicije predvođene SAD 2003. godine. Veliki broj nestalih predmeta je iz perioda Mesopotamije, civilizacije stare 7.000 godina, a među nestalim antikvitetima nalaze se i oni s početka islamske ere, iz sumerskog perioda, iz vremena Vavilona i helenističkog razdoblja.

Iako su neki od predmeta nepovratno nestali, zahvaljujući naporima specijalno formirane komisije mnogi antikviteti su vraćeni u Irak nakon 2008. godine. Posebnu upravu za traganje za antikvitetima i nestalim kulturnim dobrima ima i Izrael.

Ta uprava posebno je bila angažovana na slučajevima povraćaja predmeta oduzetih od Jevreja tokom Drugog svetskog rata koji su u međuvremenu postali deo ilegalnih privatnih kolekcija, a neretko su se pojavljivali na zvaničnim aukcijama poznatih kuća. Međunarodnoj javnosti je poznat i slučaj ukradenih srebrnih novčića iz helenističkog perioda koje je Izraelska Uprava za antikvitete uspela da povrati od kradljivaca.

Oni su pronađeni zahvaljujući redovnom praćenju tržišta antikviteta na kome su se u jednom trenutku ukradeni novčići pojavili. U slučaju SEVSO, bila je reč o 14 od ukupno 30 srebrnih tanjira i drugih posuda proizvedenih u IV veku u doba cara Konstantina. Pomenuto blago neprocenjive vrednosti bilo je svojina lorda Northemptona, koji je iste kupio na aukciji u prodajnoj galeriji Sotbi (Sotheby) u Londonu.

U aferu je, pored Jugoslavije, bio umešan i Liban, čija je vlada, zbog falsifikovanih papira o poreklu, tvrdila da blago pripada toj zemlji. Spor je bio pokrenut pred sudom u Njujorku gde su dragocenosti odnete radi procene kada je i otkriveno da se radi o krađi i protivpravnom izvozu dragocenosti. Na osnovu priložene dokumentacije jugoslovenske strane, sud u Njujorku je 1990. godine doneo odluku o privremenoj zabrani izvoza pomenutog blaga iz SAD dok se spor ne reši.

Zbog raspada Jugoslavije i događaja koji su usledili spor nije okončan presudom u korist zakonitih vlasnika predmeta. Prema pisanju štampe u vreme afere SEVSO novinari u Beogradu, koji su se bavili ovom problematikom, otkrili su brojne krađe umetničkih dela iz Jugoslavije.