Vodič kroz Edinburg

Kada izađete sa železničke stanice Waverly u Edinburgu, dočekaće vas najlepši prvi utisak o nekom gradu - dvorac i utvrđenje koji se izdižu iznad grčkog hrama Nacionalne galerije, i bujno zelenilo parka Princes Street Gardens u pozadini. Sa vaše leve strane nalaze se srednjevekovne kuće Starog grada; sa desne, vreva ulice Princes St. A gotovo sve gradske atrakcije - uključujući novu i kontroverznu zgradu škotskog parlamenta - najbolji restorani i šoping ulice su u krugu od 20 minuta hoda od mesta gde se upravo nalazite. .

Edinburg je ne samo jedan od najlepših gradova u Evropi, to je i grad sa fantastičnim položajem. Pogled neočekivano puca sa maltene svakog ćoška - zelena brda, krajičak plavog mora, siluete zgrada, i crvene litice. To je grad koji prosto vapije da bude istražen pešice - uske uličice, pasaži i stepenice, i skrivena crkvena dvorišta na svakom koraku će vas odvlačiti sa glavnih ulica. Za trenutak sklopite svoj bedeker, i samo tumarajte.

Photo:Martin Erichsen

Ali razgledanje arhitekture nije jedino što Edinburg može da ponudi - tu ima najboljih prodavnica, restorana svetskog renomea, i čitava bahanalija pabova za opuštanje. To je grad bezbrojnih barova, živih svirki, klabinga, i celonoćnih žurki – grad preterivanja i sitnih sati.

Svi ovi superlativi najviše dolaze do izražaja u avgustu za vreme festivala, kada se čini kao da je pola sveta sišlo u Edinburg na jednu ogromnu žurku, Ako ikako možete, pridružite im se.

ATRAKCIJE

* Obiđite utvrđenje Edinburškog dvorca
* Popnite se peške na Calton Hill neposredno pred suton
* Pronjuškajte po kraljičinim privatnim odajama u bivšoj Kraljevskoj jahti Britannia u luci Leith
* Prošetajte se pored reke u selu Cramond koje izgleda kao sa razglednice
* Proniknite u tajne Templara u misterioznoj crkvi Rosslyn Chapel

ČINJENICE

Pozivni broj: 0131
Broj stanovnika: 430,000
Površina: 116 km2

ISTORIJA

Castle Rock, stena na kojoj je podignuta tvrđava, zvala se Dun Eiden (što znači 'Tvrđava na litici'). Kada su je 638. godine osvojili napadači iz kraljevine Nortumbrije na severu Engleske, zadržali su postojeće galsko ime 'Eiden', zakačili ga na sopstvenu staroenglesku reč za tvrđavu, 'burh', i stvorili kovanicu Edinburg.

Edinburg je prvobitno bio samo odbrambena tačka, a počeo je da se širi u 12. veku kada je tvrđava bila dvor Kralja Davida I, i kada je osnovana opatija Holyrood. Kraljevski dvor je imao veću naklonost prema Edinburgu nego prema Dunfermlajnu i, kako je parlament sledio kralja, Edinburg je postao prestonica Škotske. Prve efektivne gradske zidine su podignute oko 1450, a Edinburg je postao najmnogoljudniji grad u Škotskoj, neka vrsta srednjevekovnog Menhetna, jer su stanovnici umesto na spoljnu stranu krenuli da se šire u vis, tako da su pojedine građevine imale i po 12 spratova.

Prestonica Škotske je odigrala i važnu ulogu tokom reformacije (1560-1690), koju je predvodio kalvinistički huškač John Knox. Dvorac škotske Kraljice Meri bio je u Edinburgu šest kratkih godina, ali kada je njen sin Džejms VI nasledio britanski tron 1603, premestio je prestonicu u London. Ukazom o ujedinjenju 1707. značaj Edinburga još više je umanjen, ali kulturni i intelektualni život je nastavio da se razvija.

U drugoj polovini 18. veka planski je podignut novi grad u dolini severno od Starog grada. Tokom škotskog prosvećenja (u periodu 1740-1830), Edinburg je postao poznat kao 'rasadnik genija', jer su tu živeli vodeći naučnici i filozofi, kao što su Dejvi Hjum i Adam Smit. U 19. veku, broj stanovnika je učetvorostručen na 400,000, koliko ima i danas.

Edinburg je ušao u novu eru 1997. godine nakon referenduma na kojem je uveden škotski parlament, koji je prvi put zaseo u julu 1999. Parlament je smešten u kontroverznoj novoj zgradi u kvartu Holyrood - zgradi futurističkog dizajna koja je značajno premašila i budžet i rok izgradnje.

Edinburgh Castle - Photo: elementalPaul

ORIJENTACIJA

Glavne orijentacione tačke u gradu su Edinburgh Castle (Edinburška tvrđava) u zapadnom delu Starog grada, i Arthur's Seat (Arturovo sedlo) na 251m nadmorske visine, stenovita litica koja se uzdiže iznad istočnog dela Starog grada.

Glavna ulica u Starom gradu je Royal Mile (Kraljevska milja), i proteže se od tvrđave do podnožja Arturovog sedla.

New Town (Novi grad) leži severno od Starog grada, a od njega je odvojen uvalom u kojoj se nalaze park Princes Street Gardens i železnička stanica Waverly. Glavna trgovačka ulica u gradu, Prince St, postavljena je duž severne strane parka. Na istočnoj strani je brdo Calton Hill, na kojem ima nekoliko spomenika.

Turistički centar Edinburg & Scotland Information Centre (ESIC) nalazi se između železničke stanice Waverly i ulice Prince's St, iznad Princes Mall. Autobuska stanica se nalazi u blizini, u Njutaunu.

MEDIJI

Jedna od glavnih novina u Edinburgu je Scotsman, kvalitetan dnevnik koji pokriva škotske, britanske, i svetske vesti, sport i tekuće događaje.

Značajni su i Edinburg Evening News, i njegovo vikend izdanje Scotland on Sunday.

OPASNOSTI I NEPRIJATNOSTI

Edinburg je bezbedniji od većine gradova slične veličine, ali ipak postoji određen procenat kriminala, tako da treba preduzimati sve mere opreza boravka u normalnom velikom gradu.

U ulicama Lothian Rd, Daily Rd, Rose St i u zapadnom delu Princes St, na uglu sa Shandwick Pl i Queensferry and Hopes Sts, zna da bude haos petkom i subotom uveče kada se zatvore pabovi. .

Sa brda Calton Hill se preko dana pruža veličanstven pogled, ali noću ga je bolje izbegavati.

Žene bi trebalo da izbegavaju da same noću idu preko Meadows, kao i u kvartu crvenih svetiljki između Salamander St i Leith Links.

ATRAKCIJE

Glavne atrakcije Edinburga koncentrisane su u centru grada - u okolini Royal Mile u Starom gradu, između tvrđave i parka Holyrood, i u Njutaunu. Jedini izuzetak je Kraljevska jahta Britannia, koja se nalazi renoviranom lučkom kvartu Leith, 2 milje severoistočno od centra.

Kad se umorite od razgledanja atrakcija, dobra mesta za besciljno lutanje gradom su fancy kvartovi Stockbridge i Morningside, simpatično naselje na obali reke koje se zove Cramond, i krivudave staze Calton Hill-a, kao i Arturovo sedlo.

Stari grad

Edinburški Stari grad se nalazi između tvrđave i železničke stanice, i pun je uskih krivudavih uličica, stepenica i pasaža.

Do 18. veka kada je podignut Njutaun, stari Edinburg je bio bukvalno pretrpan – bila je to košnica koja je vrvela od ljudi stišnjenih između močvarnog Nor' Loch-a (North Loch, danas je isušen i pretvoren u Princess Street Gardens) na severu, i gradskih zidina na jugu i istoku. Jedini način da se grad širi bio je uvis, a petospratnice i šestospratnice koje su sagrađene duž Royal Mile u 16. i 17. veku bile su pravi oblakoderi tog doba, kojima su se divile tadašnje poznate ličnosti, među kojima je bio pisac Danijel Defo.

Svi slojevi društva, od prosjaka do magistrata, živeli su jedan pored drugoga u ovim urbanim mravinjacima. Bogati su živeli na srednjim spratovima - dovoljno visoko da budu iznad buke i smrada sa ulice, ali ipak ne previše visoko da penjanje stepenicama bude naporno - dok su se prosjaci gurali po tavanima i podrumima, zajedno sa pacovima, đubrištem, i kanalizacijom.

Old Town - Photo: Gaizka

Danas su prizemlja Starog grada pretvorena u niz kafea, restorana, pabova, bekpekerskih hostela, i prodavnica kič suvenira.

Turisti u glavnom ne izlaze iz okvira Royal Mile, ali vredi potrošiti vreme i istražiti bezbrojne tihe uličice i prolaze odakle se često neočekivano pruža pogled na grad, more, i brda.

Edinburška tvrđava

Crne stene Castle Rock-a uzdižu se iznad zapadnog kraja ulice Princes St, a predstavljaju razlog postojanja Edinburga. Ovo stenovito uzvišenje bilo je najlakše odbranjiv vrh nekog brda na invazionoj ruti između Engleske i centralne Škotske, na putu koju su pratile nebrojene armije od rimskih legija iz 1. i 2. veka n.e. do jakobinskih trupa 1745.

Edinburška tvrđava odigrala je ključnu ulogu u Škotskoj istoriji, i kao kraljevska rezidencija - Kralj Malkolm Kenmor (1057-93) i Kraljica Margareta prvi put su se ovde nastanili u 11. veku - i kao vojno uporište.

Poslednja vojna akcija ovde je izvedena 1745, a oda tada do 1920. tvrđava je služila kao glavna baza britanske armije u Škotskoj. Danas je to jedna od najatmosferičnijih, najpopularnijih, i najskupljih turističkih atrakcija.

Na ulaznoj kapiji nalaze se statue Roberta Brusa i Vilijama Volisa, odakle ide kaldrmisana ulica koja vodi do kapije iz 16. veka Portcullis Gate.

Na zapadnoj strani tvrđave, sa leve strane današnjeg restorana, put vodi ka Nacionalnom ratnom muzeju Škotske, koji živopisno oslikava škotsku vojnu istoriju.

Južno od Mills Mount, put krivuda ulevo kroz Foog's Gate do najvišeg dela tvrđave, gde se nalazi crkva St. Margaret Chapel, najstarija preživela zgrada u Edinburgu. Najverovatnije su je podigli Dejvid I ili Aleksandar I u znak sećanja na njihovu majku, Kraljicu Margaretu, negde oko 1130. godine. Pored kapele nalazi se Mons Meg, gigantski opsadni top iz 15. veka, proizveden 1449. u Monsu (u današnjoj Belgiji). Glavna grupa zgrada na vrhu tvrđave nalazi se oko trga Crown Sq. Palata Great Hall sagrađena je za Džejmsa IV (1488-1513) kao ceremonijalna dvorana, a do 1639. godine tu je sazivan škotski parlament.

Na istočnoj strani trga je Kraljevska palata, sagrađena tokom 15. i 16. veka, gde se nalaze i Honours of Scotland, škotska kruna i kraljevski dragulji, najstariji u Evropi. Zaključani u škrinju nakon Ukaza o ujedinjenju 1707, kruna (napravljena 1540. od zlata plemićke krune Roberta Brusa iz 14. veka), mač, i skiptar, ležali su zaboravljeni sve dok nisu ugledali svetlost dana na nagovor pisca Valtera Skota 1818. godine.

U okviru Royal Apartments (Kraljevskih apartmana) nalazi se spavaća soba u kojoj je Meri, Kraljica Škota rodila sina Džejmsa VI, koji je 1603. ujedinio krunu Škotske i Engleske.

The Royal Mile

Ova ulica duga jednu milju, stekla je kraljevski nadimak u 16. veku, jer je kralj tim putem odlazio od tvrđave do Palate Holyroodhouse.

Ako krenete nizbrdo naići ćete na nekadašnju školu u kojoj je smešten Centar škotske baštine viskija, gde možete saznati sve o procesu pravljenja viskija, a na kraju možete sesti u restoran gde se služe tradicionalna škotska jela.

U ovom delu grada ne propustite još i Outlook Tower, Highland Tolbooth Kirk, i Lawnmarket.

The Royal Mile - Photo: eromelorieau

Palata Holyroodhouse je zvanična rezidencija kraljevske porodice u Škotskoj, ali je najpoznatija po tome što je 16. veku služila kao dom škotske kraljice Meri.

Edinburg ima tu sreću da u svojoj neposrednoj blizini ima parčence divljine u sred grada, a to je Holyrood Park, koji je nekada bio lovište škotskih monarha.

Severno od Royal Mile

Ulicom Cockburn St nižu se fancy prodavnice garderobe, muzike, i nakita, a na njenom kraju skrenite desno u Market St, gde se nalazi Fruitmarket Gallery, jedna od najinovativnijih galerija u Škotskoj. Tu je odlična prodavnica umetničkih knjiga, kao i kafe.

Preko puta je City Art Centre, koji ima jaku kolekciju škotskih umetničkih dela.

Južno od Royal Mile

Mesto gde je nekada bila stočna pijaca, od 15. veka do početka 20. veka, Grassmarket, oduvek je bio žižna tačka Starog grada. To je i mesto gde su se nekada obavljale javne egzekucije. Danas se ovde nalaze mnogobrojni pabovi i restorani, među kojima i čuveni White Hart Inn.

Candlemaker Row vodi od istočnog kraja pijace Grassmarket ka jednoj od najpoznatijih crkvi u Edinburgu, Greyfriars Kirk, koja je podignuta na mestu franciskanskog samostana 1620. godine. Odmah pored je čuveno groblje Kreyfriars Kirkyard gde su sahranjeni poznati Škoti.

Njutaun (New Town)

Edinburški Njutaun nalazi se severno od Starog Grada. Njutaun je skladno projektovan, i predstavlja potpuni kontrast haosu Starog grada.

Princes Street

Princes St je jedna od najspektakularnijih trgovačkih ulica na svetu. Leti je sunčana, ima lep pogled na park Prices Street Gardens i Stari Grad.

U ovoj ulici nalaze se zanimljive crkve, St John's Church, i St Cuthbert's Parish Church.

Na istočnom kraju je sahat-kula (sat tradicionalno ide tri minuta napred da ne biste propustili voz) Hotela Balmoral, koji je projektovao Robert Adam, sa statuom Vojvode od Velingtona na konju. Tu je smeštena Nacionalna arhiva Škotske.

Princes Street Ggardens se nalazi u dolini koja je nekada činilo dno jezerceta Nor' Loch, koje je isušeno u 19. veku. Park je podeljen na pola veštačkim brdom The Mound, napravljenim od 1,501,000 kolica zemlje koja je izvađena prilikom isušivanja močvare.

Kraljevska škotska akademija

U upadljivom grčkom dorskom hramu na uglu brda The Mound i Princes St je smeštena Kraljevska škotska akademija. Sagrađena je između 1823. i 1836. U galerijama su izložene postavke slika, skulptura, i arhitektonskih crteža članova akademije.

Charlotte Square - Photo: buildings fan

George Street & Charlotte Square

Do 1990ih, George St – glavna osa Njutauna – bila je centar finansijske industrije Edinburga, i škotski ekvivalent za Wall Street. Danas mnoge finansijske firme imaju kancelarije kvartu Exchange District zapadno od ulice Lothian Rd.

Zapadno od George St je Charlotte Square, arhitektonski dragulj Njutauna, koji je podignut krajem 18. veka.

Odmah pored je Georgian House (Džordžijanska kuća) pretvorena u muzej u kojem možete da vidite kako je bogata elita Edinburga živela krajem 18. veka.

Calton Hill

Ova strma litica predstavlja edinburški Akropolj, a vrh mu je na 100m nadmorske visine. Na vrhu ima nekoliko spomenika koji u glavnom datiraju iz 19. veka. To je i mesto odakle se pruža najbolji pogled na Edinburg, i to na tvrđavu, Holyrood, Arturovo Sedlo, Njutaun, i Princes St.

Na južnoj strani brda, u ulici Regent Rd, nalazi se St Andrew-s House, zgrada sa modernističkom fasadom, podignuta između 1936 i 1939. U njoj su bili smešteni činovnici škotske kancelarije Vestminsterske vlade dok nisu 1996. preseljeni u novu zgradu u kvartu Leith.

Odmah iza St Andrew's House, nalazi se kraljevska gimnazija Royal High School. Zgrada je sagrađena 1829, a projektovana je po uzoru na Tezejev hram u Atini.

Na drugoj strani Regent Rd, ka istoku, nalazi se Burns Monument iz 1830, spomenik Robertu Burnsu, sagrađen u grčkom stilu.

Do vrha Calton Hill-a možete stići putem iza kraljevske gimnazije, ili stepenicama na istočnom kraju trga Waterloo Place.

Dean Village - Photo: PeterEdin

Dean Village

Ako krenete ulicom Queensferry St severno od zapadnog kraja Princes St, stići ćete do mosta Dean Bridge, arhitekte Thomasa Telforda, podignutog između 1829. i 1832. Zapadno od mosta je nekadašnje selo Dean Village (dean je škotska reč za dolinu).

Dean Village je nekad bila vodeničarska zajednica osnovana još u 12. veku, a do 1700. godine bilo je 11 vodenica kojom je upravljala trgovinska gilda 'Incorporation of Baxters'. Danas je Dean Village atraktivan rezidencijalni kraj.

Leith

Leith je morska luka Edinburga još od 14. veka, i bio je autonomna gradska opština sa sopstvenom lokalnom vlašću sve dok ga city nije inkorporirao oko 1920.

Kao i mnogi dokovi u Britaniji, Leith je u velikoj meri propao u decenijama nakon Drugog svetskog rata, ali je od kraja 1980ih revitalizovan.

Nekadašnji hangari pretvoreni su u luksuzne stanove, a veliki broj trendy pabova i restorana nikao je duž obale.

PERIFERIJA EDINBURGA

Craigmillar Castle

Ako želite da neko škotsko utvrđenje istražite bez hordi turista, kao što je slučaj sa tvrđavom u centru, probajte Craigmillae Castle. Sagrađena je u 15. veku, i upravo tu je Kraljica Meri pobegla nakon što je ubijen njen privatni sekretar David Rizzio. U istoj tvrđavi su kovani planovi i kako da se ubije njen muž Darnley.

Tvrđava je 2.5 milje jugoistočno od centra grada. Sedite u autobus 33 istočno od Princes St do ulice Old Dalkeith Rd, a zatim krenite peške 500m do Craigmillar Castle Rd.

SMEŠTAJ

U poslednjih deset godina, Edinburg je doživeo pravi hotelijerski bum, ali i pored toga smeštaj se teško nalazi u avgustu tokom perioda festivala, i oko Nove godine (Hogmanay).

Hotela i bekpekerskih hostela ima po celom Starom gradu i u Njutaunu, dok su pansioni srednje kategorije (Bed & Breakfast) skoncentrisani izvan centra, u kvartovima Tollcross, Bruntsfield, Newington, Pilrig.

Ako dolazite autom, ne pomišljajte da ćete moći da odsednete u centru, osim ukoliko hotel nema privatni parking, jer je parkiranje u centru prava noćna mora.

Za hostele i jeftine hotele računajte 25 funti, za srednju kategoriju 25-50 funti, a za luksuzne preko 50 funti (po osobi, u dvokrevetnoj sobi).

HOSTELI

Brodies Hostel (tel: 556 6770) Sjajan hostel sa odličnom atmosferom. Postoji kuhinja i udobna dnevna soba, prijatan kamin, a nema televizor, što ga čini idealnim za socijalizaciju.

Castle Rock Hostel (tel: 225 9666) Iz većine soba se pruža lep pogled, spavaonice su odvojene (muško/ženske), i u glavnom su veoma sunčane.

Edinburg Backpackers Hostel (tel:220 1717) Nalazi se na kratkoj pešačkoj distanci od železničke stanice – hostel je čist i svetao, sa uvek punim pabom u prizemlju. Pozicioniran je u kvartu koji čini srž edinburške pop kulture, i zbog toga je sjajan izbor za one koji vole žurke, ali ne i za one koji vole mir i tišinu.

St Christopher's Inn (tel: 226 1446) Nalazi se odmah preko puta ulaza u železničku stanicu Waverly. Odličan je za žurke, postoje dva paba i jedan vrlo dobar restoran.

Probajte još: Budget Backpackers Hostel (tel: 226 6351), Royal Mile Backpackers (tel: 557 6120), Central Youth Hostel (tel: 0870 004 1115).

Njutaun i okolina

City Centre Tourist Hostel (tel: 441 6628) Mali i relativno tih hostel, sa lamperijom od borovine i komfornim krevetima.

Belfod Hostel (tel: 225 6209) Neobičan hostel smešten u nekadašnjoj crkvi. Spavaonice su odvojene tankim zidovina tako da nije za one kojima smeta buka. Nalazi se na oko 20 minuta od železničke stanice Wavery.

HOTELI SREDNJE KATEGORIJE

New Town

Caravel Guest House (tel: 556 4444) U podrumu postoji odličan marokanski restoran 'Marrakesh'.

Castle Guest House (tel: 225 1975) Smešten je u veličanstvenoj džordžijanskoj kući, sa tradicionalnim dekorom – tamno crveni zidovi i lakirana drvenarija.

Dene Guest House (tel: 556 2700) The Dene je simpatičan i neformalan pansion, smešten u šarmantnoj džordžijanskoj kući. Dozvoljeno za pse.

Stuart Guest House (tel: 557 9030)

LUKSUZNI HOTELI

Point Hotel (tel: 221 5555) Nalazi se u Starom gradu, a poznat je po fascinantnom uređenju enterijera.

Balmoral Hotel (tel: 556 2414) Jedan od najudobnijih hotela u Edinburgu. Nalazi se u Njutaunu.

Glasshouse (tel: 525 8200) Palata vrhunskog dizajna, takođe u Njutaunu.