"Srpska Sparta" i "najodličniji Srbi"

PODGORICA – "Crnogorci su deo srpskog naroda – etničko poreklo im je srpsko. Boreći se dugo protiv Turaka, uspeli su da u 19. veku stvore drugu srpsku državu. Ta činjenica – sticanje državnosti – presudno je uticala da u 20. veku proglase sebe nacijom i tako srpsko nacionalno biće podele na dva nejednaka dela".

Ovako u beogradskom udžbeniku istorije za treći razred Opšte gimnazije autor počinje priču o crnogorskoj istoriji. Srpski gimnazijalci saznaće dalje da su “Pravoslavlje, Rusija i Srbija tri bitna činioca u povesti Crne Gore. Crnogorci su se kleli u sva tri, ali nikada iskreno, već prema potrebama koje su im nametali siromaštvo, borba protiv Turaka, i nimalo lak život u planinskim bespućima“.

Osim vrednosnih kvalifikacija i procjene koliko su Crnogorci bili iskreni, autor dalje konstatuje da je “Pravoslavlje neodvojivo od Cetinjske mitropolije, koja je starija od crnogorske države. Mitropolija je do sredine 19. veka bila najvažnija institucija na ovim prostorima. Tada je ustupila primat državi, ali time nije završila svoju istorijsku ulogu“.

Djelovi udžbenika, odnosno njegova naslovnica i rečenice koje smo citirali, proslijeđena su Pobjedi elektronskom poštom uz poruku našeg čitaoca iz Beograda da bi nas mogle zanimati lekcije koje se u susjednoj državi serviraju kroz zvanični udžbenik odobren od strane prosvjetnih vlasti.

Nakon ovakve poruke došli smo do udžbenika istorije za treći razred Opšte gimnazije u Srbiji, i naišli da je “Crna Gora srpska Sparta“, “četovanje odušak od crnogorske bijede“, da je “Petar i veći zulum trpio od Crnogoraca nego od Turaka“, a da je “Petar II bio potpuno posvećen Srbima“, te da je u “prvoj polovini 19. veka, srpsko javno mnjenje stanovnike Crne Gore smatralo ‘najodličnijim’ među Srbima“.

“Polet demokratije“ i “režim“

U udžbeniku je obrađena “srpska istorija“. Crna Gora je tretirana kao “srpska država“, dok su ostali djelovi regiona obrađivani u sklopu “istorije srpskog naroda“. Jedno od poglavlja nosi naslov: “Evropski i balkanski okviri srpske istorije – Srbi u južnoj Ugarskoj, Slavoniji, Hrvatskoj i Dalmaciji“.

Način na koji je tretirana Crna Gora dobro oslikava činjenica da je pred Berlinski kongres “izgledalo da su Srbi u prednosti nad ostalim balkanskim narodima, jer su imali dva državna centra – Srbiju i Crnu Goru...“

Ton cijele knjige je takav: svijetle godine Srbije objašnjene su naslovom “Srbija 1903-1914. polet demokratije i sučeljavanje sa Austro-ugarskom“, dok je ništa manje svijetlo razdoblje Crne Gore opisano kao “samodržavlje“. U Srbiji je demokratija, a u Crnoj Gori “režim“, Srbija je “odredbama Berlinskog ugovora dobila proširenja“ na teritorije koje je srpska vojska “oslobodila“, dok je Crna Gora Nikšić, Bar i Ulcinj “zauzela“ i time “ostvarila značajne dobiti“.

U Srbiji su donošene “dalekosežne odluke“, “srpsko društvo je ubrzano napredovalo u ekonomiji, nauci, prosveti i kulturi“, njen kralj Petar je bio “ličnost koja je po svojim ubeđenjima verovala u demokratiju i parlamentarizam“ i “pridržavao se Ustava“ što je “dovelo do jačanja parlamentarizma u Srbiji“... Navode se primjeri nauke i umjetnosti. U Crnoj Gori toga nije bilo. Samo “lična vlast knjaza Nikole“ koja je bila “neprikosnovena“. “Posle proglašenja nezavisnosti i teritorijalnog proširenja, njegov autoritet i ugled su još više porasli. U patrijarhalnoj Crnoj Gori nijesu postojale društvene snage koje bi se suprotstavile knjaževom samodržavlju, dok bi istaknute pojedince koji se nisu slagali s njegovim stavovima uklanjao iz javnog života“. “Crnogorski studenti koji su se školovali u Beogradu otvoreno su kritikovali režim knjaza Nikole, a on je smatrao da iza toga stoji srpska vlada“.

Nipodaštavajući ton pokazuje i po jedno “tek“ u rečenicama: “Crna Gora se prvi put pominje u jednom međunarodnom ugovoru tek 1856. godine, na Pariskom kongresu“, “Crna Gora je sopstveni novac počela da kuje tek 1906. godine, a do tada je koristila novac drugih država koji je često dobijala kao pomoć.“, “Porez je redovno ubiran tek od 1853. godine...“ Kod Srbije se “tek“ ne koristi. U Crnoj Gori nije bilo puteva, novca za preskupog kralja, pa je pomoć stizala, a “sve što je bilo od značaja smešteno je u prestonici – Cetinju...“

Diskreditovanje Petrovića

Za istoričare sa kojima smo razgovarali najnoviji udžbenici su ne samo napisani tako da omalovaže crnogorsku istoriju, već su i puni falsifikata.

- To što se nalazi u udžbenicima istorije za srpske gimnazijalce jeste diskreditovanje vladavine Petra I i Petra II Petrovića. Ti vladari na koje je Crna Gora ponosna nikada nijesu bili poglavari Srpske nego Crnogorske crkve, koja, uz potrebne crkvene prerogative, predstavlja izdanak oslobodilačke borbe našeg naroda. Crnogorska crkva nije kao Srpska crkva, došla do svoje autokefalnosti uz pomoć novca. Istorijska je činjenica da je SPC kupila svoju autonomiju od Vaseljenske patrijaršije 1831. godine – kaže za Pobjedu istoričar dr Zvezdan Folić.

Folić dalje demantuje navode da je “Cetinjska mitropolija najstarija institucija u Crnoj Gori“.

- To nije tačno. Najstarija institucija u Crnoj Gori je Dukljansko-barska nadbiskupija – ističe Folić.

Komentarišući djelove udžbenika, sagovornik Pobjede podsjeća da je Crna Gora imala istorijski hod kakav nije imala niti jedna država na Balkanu.

- U novovjekovnoj istoriji naša je država imala svoju dinastiju (Petroviće) mnogo ranije nego sve ostale balkanske zemlje, a sve atribute državnosti dobila je još 1798. godine. U to vrijeme Srbija je bila pod osmanskom vlašću. Tek je 1804. godine, sa Prvim srpskim ustankom, počela svoju oslobodilačku borbu, dok je Crna Gora to učinila dva vijeka ranije – 1603. godine (Bitka kod Lješkopolja predstavlja početak crnogorske borbe protiv tuđinske vlasti). Zašto se Rusija oslanjala na našu zemlju? Zato što je u njoj prepoznala embrion oslobodilačke borbe protiv tuđinske vlasti i svog za dugo vremena najlojalnijeg saveznika na Balkanu – kaže istoričar Folić.

Ništa novo

Folić kaže da, ipak, nije iznenađen kako je crnogorska istorija predstavljena u susjednoj državi. Većina srpskih istoričara, kaže, dijeli mišljenje koje se našlo u udžbenicima za gimnazijalce i koje stremi obesmišljavanju crnogorske prošlosti i relativizaciji naših vrijednosti.

- Udžbenik je državni dokument i dobrim dijelom proizilazi iz državne politike i socio-kulturnog konteksta jedne zemlje. Ovo je gotovo konstanta srpske istoriografije koja želi da izbriše najranije slojeve crnogorske državnosti ili da ih pripiše vlastitoj istoriji. Dakle, sve ovo što sam imao prilike da čujem i vidim su krajnje neobjektivne politikantske ocjene koje teže iskrivljavanju crnogorske prošlosti, s namjerom da se prikrije prazan hod srpske istorije i prisvoji istorijsko državotvorno i kulturno nasljeđe crnogorskog naroda. Način na koji je plasirana priča o Crnoj Gori nije primjeren jednom udžbeniku, koji bi trebalo da krasi oslanjanje na naučnu literaturu nego više plitkom propagandističkom žurnalizmu i paranaučnom žanru – komentariše za naš list dr Folić.

Čista politika

Akademik dr Božidar Šekularac, takođe istoričar, kaže da je dio udžbenika o crnogorskoj istoriji čista politika bez ikakve veze sa stvarnim činjenicama.

- Zaboravljaju autori da je prvu crnogorsku državu, slovensku Duklju, staru oko 200 godina sa svojih osam kraljeva i pet kneževa dinastije Vojislavljevića, srušio krajem XII vijeka raški župan Stefan Nemanja. Stub dukljanske države Barska nadbiskupija takođe bi urušena i nadbiskup je morao pobjeći u Dubrovnik. Sve ovo kažu Nemanjini sinovi Sava i Stefan Prvovenčani – komentariše za Pobjedu akademik dr Božidar Šekularac.

Druga crnogorska dinastija Balšića, podsjeća naš sagovornik, obnavlja svoju državu Zetu sredinom XIV vijeka. Tada su vratili dostojanstvo Barskoj nadbiskupiji, ali i prihvatili Zetsku pravoslavnu mitropoliju, nazivanu i arhiepiskopija.

- Ovu obnovljenu zetsku državu opet Jelena Lazarević-Balšić-Hranić predade u ruke srpskim despotima. Crnojevići, treća dinastija crnogorska se ponovo izboriše za obnovu svoje države Crne Gore. Sve su učinili da je održe do početka XVI vijeka, boreći se protiv tada moćnih sila Turske i Venecije. Početkom XVIII vijeka stupa na scenu četvrta crnogorska dinastija Petrovića, koji su se konačno izborili za vječnu Crnu Goru. To je crnogorska istorija, a u pomenutom udžbeniku ovakve “činjenice“ i ovakva “istorija“ najbolje govore o namjeri i ciljevima onih koji su ga ovakvog naručili – naglašava dr Šekularac.

Predsjednik Dukljanske akademije nauka i umjetnosti dr Božidar Nikolić smatra da su Crnogorci, iz objektivnih razloga, zakasnili više decenija u odnosu na susjedne narode da formiraju i pomažu svoje naučne institucije u kojima bi bila seriozno obrađivana istorijska prošlost, umjetničko nasljeđe, crnogorski jezik...To je, kako kaže za Pobjedu, nacionalističkim grupacijama u okolnim narodima ostavilo otvorena vrata za otimanje.