Potpećka pećina, podzemni biser Srbije

Nevidljiva s puta, Potpećka pećina je grandiozan spomenik prirode i najznačajniji je speleološki lokalitet zapadne Srbije. Jedna je od svega pet pećina u Srbiji uređenih za turističku posetu.

Ubraja se u pećine izvorskog tipa. Nju su sačinile vode reka ponornica koje poniru u Drezničkoj kotlini. Ponornice nakon podzemnog toka izbijaju iz pećine i vrela ispred nje gradeći reku Petnicu koja nastavlja put dug 1.200 metara do ušća u reku Đetinju.

Ulaz u Potpećku pećinu, jedan od najvećih pećinskih ulaza na Balkanu, pleni svojom monumentalnošću. Džinovski portal u obliku potkovice, izdubljen u krečnjačkoj litici, visok je pedeset, a širok dvanaest metara pri dnu i dvadeset dva metra pri vrhu. Posetioci mogu videti 555 metara istražene i uređene pećine, a uzlazno-silazno stepenište broji više od 700 strmih stepenika.

Ovaj podzemni biser Srbije je, po svom geološkom sastavu, izgrađen u srednjetrijarskom krečnjaku, koji je beličaste boje, fine mozaične strukture i karakteriše ga pukotinska poroznost. Postoje dva glavna sprata pećinskih kanala: stariji – gornja pećina i mlađi – donja pećina. Gornjim delom je nekada išla reka i pravila vodopad, dok je donji deo bio naseljen. Kada je taj zid između spratova urušen pod teretom vode, reka je potekla donjim delom, a ljudi su se uz okrutnu svakodnevnu borbu sa stenama preselili u gornji nivo. Zbog teškog pristupa uz oštre i strme litice, bilo je nemoguće dopremati hranu i vodu pa su gornju pećinu njeni stanovnici ubrzo napustili.

Bogatstvo pećinskog nakita spada u red veoma retkih u kraškim pećinama. Potpećka pećina u svojim dvoranama i hodnicima skriva fascinantno blago – raskošne stalaktitske figure nose nazive „Jovan Cvijić i speleolozi“, „Kalem“, „Palma“, „Snežana i sedam patuljaka“, „Oktopod“; bela stalagmitska providna draperija nosi naziv „Nevestinski veo“; stub visok 3,5 m zove se „Don Kihot“, a u pećini se nalaze i „Sala makarona“, „Zmajeva dvorana“; „Prolaz slepih miševa“... Slepi miševi su imali naročito magijsko dejstvo u starim narodnim verovanjima. Postoji narodno verovanje da devojka može opčiniti momka ako samelje krilo slepog miša koji boravi u dubinama pećine, zmijsku košuljicu i cvet oman koji raste u blizini pećine i ako, potom, dune u svog izabranika, izgovarajući bajalicu.

Osamdesetih godina užička opština je obezbedila novac za uređenje pešačkih staza i postavljanje rasvete. Podaci iz tog vremena ukazuju da je ovaj prirodni dragulj godišnje posećivalo i do deset hiljada turista.

U pećini postoje dva arheološka lokaliteta, koja još nisu do kraja istražena. Prvi, na samom ulazu u pećinsku dvoranu, otkriva život ljudi u pećini kroz istoriju, a drugi, duboko u njenoj unutrašnjosti, interesantan je za proučavanje starosti zemlje.

Pored izuzetno bogatog i veoma retkog nakita, pronađeni su dokazi da su u ovoj pećini još od neolita živeli ljudi. Prilikom istraživanja pećine, pre tridesetak godina, pronađeno je obilje keramike, jelenski rogovi, razno oruđe, oružje i drugi vredni dokazi, koji su upućeni na ekspertizu u Sarajevo i nikada nisu vraćeni.

Nije poznato da su prvi stanovnici obavljali ritualne obrede u pećinskim tunelima, ali česti posetioci danas rado ostavljaju ,,za sreću“ sitan novac u neobičnom udubljenju na glavnom hodniku.

O ovom spomeniku prirode pisao je 1893. jedan od najistaknutijih srpskih speleologa i istraživača Jovan Žunić, ali i čuveni Jovan Cvijić, po kome je i nazvana jedna pećinska dvorana. U novije vreme detaljno istraživanje je ponudio profesor Radenko Lazarević, označavajući Potpećku pećinu kao najvredniji speleološki biser zapadne Srbije.

Srednja godišnja temperatura vazduha u špilji iznosi 9,5 stepeni Celzijusa. Blagotvornost pećinske klime oseća se i u neposrednoj okolini.

Seoski turizam je veoma razvijen u ovom kraju. Reka Petnica, koja napušta pećinu, puni ribnjake u kojima meštani gaje pastrmke. Prvi ribnjak u nizu brojnih i živopisna kafana nalazi se na samom izlazu iz pećine. Pećinski svod gotovo da natkriljuje negovan travnjak, ribnjake i restoran u etno stilu u kome je specijalitet, naravno, sveža pastrmka. Izuzetna gostoljubivost, zdrava hrana, lepe prostrane kuće i bajkovito okruženje čine da Potpeć postaje sve češći cilj mnogih turista. A pećina iznad sela ima naročitog udela u tome.