Opstanak srpskog jezika u zemljama u okruženju

Foto: Karoly Czifra / Flickr.com

Učešće u radu tribine posvećene srpskom književnom prostoru, spoljnim granicama i unutrašnjim ograničenjima uzeli su ugledni intelektualci iz Srbije, Crne Gore, Republike Srpske i Mađarske. Moderartor tribine, pesnik i direktor izdavačke delatnosti "Službenog glasnika Nikola Vujičić okupio je za razgovor Petra Miloševića, pisca, književnog kritičara, profesora univerziteta u Budimpešti, zatim Đorđa Nešića, pesnika i upravnika Kulturnog i znanstvenog centra "Milutin Milanković" iz Dalja (Hrvatska), Ranka Popovića, književnika iz Banjaluke (BiH) i pisca i knjižara Nikolu Malovića iz Herceg Novog (Crna Gora).

Vujičić je predložio da učesnici tribine pokušaju da odgovore na nekoliko retoričkih pitanja: da li težimo jedinstvenom srpskom prostoru: odnos književni centar i periferija; srpski jezik i kulturni identet: pojedinačna iskustva i presek stanja srpskog jezika u zemljama iz koji dolaze sagovornici; šta je srpska književnost u dijaspori; koliko maticu zanima srpska književnost izvan Srbije.

Gost iz Mađarske Petar Milošević naglasio je da je položaj Srba u Hrvatskoj i drugim bivšim republikama Jugoslavije potpuno različit od onoga u Mađarskoj gde živi "autentična dijaspora" čiji koreni sežu do 17. veka.

Milošević je insistirao da o "mađarskim Srbima" treba govoriti iz istorijske perspektive i da je taj deo srpskog naciona bio nosilac najvažnijih kulturnih događanja u srpskoj kulturi sve do oslobađanja Srbije od Turaka a i posle toga i da je najveći deo srpskih pisaca poticao je iz prekodunavskih austrougarskih krajeva.

On smatra da nije dovoljno istraženo koliki je uticaj imala mađarska kultura na srpsku književnost pre nego što je Beograd postao stecište kulturnih poslenika koji su pisali na srpskom jeziku.

"Sve do početka raspada Jugoslavije pripadnici jugoslovenskih naroda u Mađarskoj posmatrani su celovito a jezik se nazivao 'naški'", rekao je Milošević. On je dodao da su u to vreme kulturne institucije bile zajedničke a on je kao književni kritičar promovisao pisce i dela ne obazirući se odakle dolaze i kom narodu Jugoslavije pripadaju.

Prema rečima Miloševića, sada su sve jugoslovenske manjine formirale sopstvene institucije kulture i skrenuo pažnju da Hrvatska daleko više vodi brigu o Hrvatima u Mađarskoj nego što je to slučaj sa Srbijom. Na njegovo izlaganje se nadovezao Nešić koji uglavnom objavljuje svoju poeziju u Srbiji pa je i dobitnik nagrade "Bora Stanković" koji je istakao da su granice između novih država nepropusne kada su u pitanju kulturni proizvodi kao što je knjiga.

On je kao primer naveo da u malograničnom prometu između Hrvatske i Srbije carina dozvoljava tri srpske knjige, dok količina alkoholnog pića i druge robe se stalno povećava što se tiče carine.

Prema njegovim rečima, komunikacija između srpske dijaspore koja je iz Hrvatske stigla do Kanade i Australije danas bolje funkcioniše zahvaljući modernim tehnološkim sredstvima koji omogućavaju da pisana reč lakše stigne do Sidneja nego da pređe granicu prema Srbiji ili Bosni. Prema podacima koje je izneo Nešić, samo nekoliko hiljada dece u celoj Hrvatskoj sluša nastavu na srpskom jeziku, a na zagrebačkom Univerzitetu postoji samo jedna katedra na kojoj se predaju svi slovenski jezici, osim Hrvatskog.

Nešić je istakao da su Mađari sa Hrvatima razmenili kulturne centre u Osijeku i Pečuju, dok u Vukovaru, Osijeku i Dalju nema srpskih kulturnih centara a da je hrvatski kulturni centar otvoren u Subotici.

Gost iz Banjaluke Ranko Popović je odbio da sebe vidi kao pripadnika dijaspore, iako za dolazak u Srbiju mora da menja novac i da nosi pasoš. "Moj đed je poginuo na Kajmakčalanu i to mi je važnije od Dejtona", kazao je Popović. I on je izneo tezu da je najvažnije da Srbija donese jedinstven program o odnosu prema srpskom jeziku - da li je jezik najvažniji faktor kohezije jednog naroda. Po njegovom mišljenju većina žitelja Srbije uopšte ne misli o odbrani srpskog jezika i pisma u bivšim republikama Jugoslavije gde postoji tendencija asimilacije.

"Književnost je najnacionalnija umetnost od svih ostalih kreativnih delatnosti i najbitniji faktor nacionalnog identiteta i očuvanja tradicije", istakao je Popović. Svaka priča o jedinstvenom jugoslovenskom kulturnom prostoru je falš, a to što oni imaju u Republici Srpskoj je samo privid jer su unutrašnje granice mnogo gore od političkih, naglasio je Popović. On je objasnio da ono što garantuje Dejtonski sporazum na terenu se ne ostvaruje i tako u Republici Srpskoj nema čvrstih srpskih institucija, što se vidi na udžbenicima koji nisu zajednički sa onima u Srbiji. I to važi sve do univerzitetskog nivoa, naglasio je Popović.

On je kazao da razume što u Srbiji ne postoji autentični srpski filološki program, ali ne razume da to nije urađeno u Republici Srpskoj jer BiH je "prazan sadržaj u svakom pogledu".

Nikola Malović koji već deset godina ulaže velike napore da srpske knjige iz Srbije stignu u Crnu Goru, koja ih doživljava kao, kako je rekao, neprijateljsko oružje, što njega duboko boli.

On je izneo pesimističnu prognozu da će i Srbija postati žrtva globalizacionih tendencija i da njemu zameraju što u svom romanu "Lutajući Bokelj" piše "još uvek mislim na srpsko", naglasivši da svoju knjižaru "So" u Herceg Novom doživljava kao misiju kojom brani srpski jezik i pismo od nestajanja u Crnoj Gori. Vujičić je zaključio, da je tribina pokazala bez obzira na različita iskustva "da smo u velikoj meri sami sebi krivi" i da pitanja rasprostiranja srpskog jezika i pisma i njegovog opstanka izvan Srbije, treba sistemski rešavati u Beogradu.