Oružje terora: Jeftini, a smrtonosni; Ruski "Šahedi" razaraju odbranu Ukrajine FOTO/VIDEO

Serija "Šahed", lebdeća municija – kamikaze dron dizajniran u Iranu i modifikovan u Rusiji – postala je kamen temeljac vazdušne kampanje Moskve u Ukrajini. To su "krstareće rakete za siromašne", koštaju samo delić raketa koje obaraju, a preoblikuju strateški pejzaž sa smrtonosnom efikasnošću, piše za Jutarnji Viktor Trumbetaš, vojni istoričar s diplomom Univerziteta Lankaster u Velikoj Britaniji.

Danas svakodnevno slušamo o masovnim napadima dronovima na ukrajinske vojne položaje i gradove, prema podacima Instituta za nauku i međunarodnu bezbednost, čak 3.900 dronova tipa Šahed/Geran se trenutno lansira protiv Ukrajine svakog meseca.

Prvobitno razvijeni u Iranu, a sada masovno proizvedeni u Rusiji, jurišni "kamikaze" dronovi Šahed-131 i Šahed-136 (ili kasnije Geran-1 I 2, u ruskoj verziji) korišćeni su od strane ruske vojske krajem leta 2022. godine, kada se, zbog izuzetnog iscrpljivanja zaliha krstarećih raketa u početnoj fazi rata, javila potreba za njihovom brzom zamenom. Rešenje leži u proširenju kanala vojne saradnje sa Islamskom Republikom Iran i nabavci njihovih bespilotnih letelica Šahed 131/136, koje je trebalo da omoguće nastavak bombardovanja ukrajinskih ciljeva uz istovremeno usmeravanje raketnih snaga ka vrednijim ciljevima i dok se ne obnove domaće isporuke raketa.

• Udarac za Putina; Erdogan priznao Krim kao ukrajinski?
• Brutalan odgovor Rusije: Klovnu
• Ruski borbeni avion uleteo u NATO vazdušni prostor

Dugotrajno bombardovanje

Od samog početka, dronovi su Rusiji omogućili da izvodi bombardovanje na velike udaljenosti i iscrpljujuće napade na svoje neprijatelje uz mnogo manje troškova i napora nego što bi to učinili koristeći mnogo skuplje rakete. Iako su Rusi u početku negirali postojanje iranskih dronova, analiza uništenih i prizemljenih letelica ubrzo je otkrila da su letelice u ruskoj službi korišćene u borbi protiv Ukrajine ipak bile iranskog porekla. Tome nije pomoglo ni nenamerno upozorenje ruskog zvaničnika upućeno voditelju nacionalne televizije da ne pominje postojanje iranskih aviona pred kamerama, iako "svi znaju da postoje – javna tajna". U početku korišćeni kao dopuna postojećim metodama bombardovanja, dronovi, pre svega tipa Šahed, danas su skoro tri godine kasnije postali jedna od okosnica ruskog vazdušnog ratovanja protiv Ukrajine.

U srcu ruske kampanje proizvodnje dronova je specijalna ekonomska zona Alabuga, gde se procenjuje da je ove godine proizvedeno više od 6.000 "šaheda". Njihova veličina, pristupačnost i prilagodljivost čine ih idealnim za dugoročne sukobe. Kako se ukrajinska odbrana poboljšava, tako se poboljšavaju i dronovi – postaju sve neprimetniji, brži i teži za ometanje sa svakom iteracijom. Postoji nekoliko varijanti ovog aviona "Šahed", modeli 131, 136 i najnoviji 238.

"Šahedi" ruske proizvodnje se zovu Geran–1, Geran–2 i Geran–3. Zanimljivo je osvrnuti se na iranski naziv za ove letelice, "Šahed", budući da termin "Šahed" (Mučenik) u islamskom svetu doslovno znači "svedok", ali se prevodi i kao "mučenik" ili "žrtva", i označava muslimana koji je dao svoj život za islamske vrednosti i svesno položio svoj život u ime Boga. Tako i ove letelice, koje lete iznad Šahedija, kreću na putovanje u jednom pravcu i eksplodiraju na kraju leta. Verovatno je odatle došla inspiracija za ime.

Shuttersotck/SaveJungle

Anatomija drona kamikaze

Tehnički gledano, moglo bi se reći da su "Šahedi" neka vrsta prikrivenih vođenih raketa. Lansiraju se na nekoliko načina, sa ugaonih platformi ili mobilnih platformi poput kamiona KamAZ-6350. Klipni motor – često kineski derivat MD–550 – preuzima funkciju krstarenja, dajući dronovima njihovo sada već ozloglašeno zujanje, koje svedoci upoređuju sa kosilicom ili motornom testerom iznad glave.

Motor u originalnim iranskim dronovima bio je kopija nemačkog klipnog avionskog motora Limbach Flugmotoren L–550, koji Teheran naziva MADO MD–550. Dronovi ruske proizvodnje koriste kinesku kopiju originalnog motora koji je proizvela kompanija MicroPilot UAV Flight Control Systems sa sedištem u Pekingu, sa karburatorima, servo motorima, pa čak i svećicama koje potiču iz nekoliko različitih zemalja.

Avion ima oblik delta krila sa odsečenim vrhom, raspon krila od 2,5 metra i relativno malu masu od oko 200 kilograma. Bojeva glava osnovnog raketnog sistema "Šaheda–136" ili "Geran–2" sastoji se od eksplozivnog punjenja težine od 30 do 50 kilograma smeštenog u nosu aviona, novije modifikovane varijante u ruskoj službi sposobne su da nose različite tipove bojevih glava kao što su BSF–50, BČ–90, TBBČ–50M – termobarična, zapaljiva ili kumulativna punjenja težine do 90 kilograma. Interno koriste GNSS navigaciju poboljšanu antenama protiv ometanja. Rusija je napustila originalni iranski dizajn, dodajući karakteristike kao što su mat crno obojena tela za bolju noćnu nevidljivost, saćasta jezgra krila koja rasejavaju radar i specijalno dizajnirane bojeve glave.

Profimedia

Često se nalaze i komercijalne kineske komponente - kao što je CRPA (antena sa kontrolisanim dijagramom zračenja). Ovi ruski dronovi u svojim najnovijim verzijama sa operativnim dometom od 700 km (Šahed–136) do 2.500 km (Šahed–238/Geran–3) jednaki su dometu krstarećih raketa poput H–22 ili Kalibra, čiji se dometi takođe kreću od 600 do 2.500 kilometara.

Nedostatak većeg dometa i većih bojevih glava ponovo se nadoknađuje velikim brojem aviona. Najnovija evolucija u ovoj liniji bespilotnih letelica je Šahed–238, ili Geran–3, pokretan turbomlaznim motorom, navodno češke proizvodnje TJ150. Sa krstarećom brzinom od oko 520 km/h, ova varijanta skraćuje potrebno vreme do cilja, što otežava presretanje ukrajinskoj odbrani.

Zasićenost kao strategija

Ruska upotreba dronova "Šahed" ne odnosi se na tačnost i preciznost pogodaka. Radi se o volumenu napada i iscrpljivanju protivnika. Sa do 140 lansiranih dnevno, dizajnirani su da preplave višeslojnu protivvazdušnu odbranu Ukrajine – zasićujući radarske sisteme, iscrpljujući zalihe presretača i primoravajući ukrajinske snage da troše stotine hiljada dolara po dolazećoj pretnji, otuda i zasićenje. "Gerani" ili "Šahedi" se uglavnom koriste za vojne taktičke ciljeve kao što su neprijateljski položaji, baze, skladišta ili vozila, međutim, njihovi udari često ciljaju i energetsku i civilnu infrastrukturu: električne mreže, elektrane, pogađajući stambene kuće, stanove, ulice i bolnice. U gradovima kao što su Sumi, Kijev i Dnjepar, dronovi tipa Šahed ostavljaju psihološki trag koliko i fizički – njihovo zujanje je jezivi preteča eksplozije. Ovo bi se moglo nazvati psihološkim ratom sa ograničenim budžetom, a dronovi "Šahed" počinju da se smatraju oružjem terora uporedivim sa nemačkim V-1 i V-2 iz Drugog svetskog rata.

• Šok: Velika ruska ofanziva se već dešava
• Misteriozni let preko Moskve: Steže se obruč oko Putina; "Čuli smo se, sve ok"
• Otkriven pakleni plan: NATO planirao kopnenu invaziju

Cena "Šaheda" kreće se od oko 20.000 do 50.000 dolara, u zavisnosti od konfiguracije. U poređenju sa cenama krstarećih raketa H-101 ili Kalibr, čija cena dostiže oko 1,2 miliona dolara po komadu, prednost "Šaheda" kao oružja za bombardovanje i sejanje terora je očigledna, jer se za cenu jednog visoko–sofisticiranog "Kalibra" može proizvesti i poslati ka neprijateljskim ciljevima najmanje 60 "Šaheda" sa mnogo većim pokrivanjem potencijalnih ciljeva i mogućnošću prolaska kroz neprijateljsku protivvazdušnu odbranu i uspešnog pogađanja cilja. Pored toga, "Šahed" je koristan u iscrpljivanju i erodiranju skupih odbrambenih resursa protivnika. Poređenja radi, cena samo jedne rakete iz nemačkog protivvazdušnog sistema Iris–T je preko pola miliona evra. Slični troškovi presretanja za druge sofisticiranije odbrambene sisteme kao što su američki Patriot ili britanski ASRAAM iznose najmanje 200.000 dolara po ispaljenoj raketi i više.

Shuttersotck/Oleg Elkov

Odbrana od Roja

U početku zatečene rojevima ranije nepoznatih dronova u jesen 2022. godine, ukrajinske oružane snage su koristile sva raspoloživa sredstva odbrane, od pucanja na dronove koji su se spuštali iz pušaka kalašnjikov do korišćenja skupih zapadnih protivvazdušnih sistema. Poučena iskustvom i lekcijama, trenutna ukrajinska odbrana protiv Šaheda je prilično šarolika mešavina raznovrsnog oružja usmerenog na uništavanje što većeg broja dronova uz najmanju moguću cenu. Protivmere se kreću od mobilnih interventnih timova naoružanih mitraljezima montiranim na vozilima i lakim prenosivim sistemima protivvazdušne odbrane, do efikasnih postojećih samohodnih protivvazdušnih sistema Flakpanzer Gepard ili sovjetskih ZSU–23 Šilka, koji su veoma mobilni i imaju dovoljnu snagu da unište dronove uz relativno nisku cenu u poređenju sa raketama.

Štaviše, imamo lake protivvazdušne sisteme kao što su sistem zemlja–vazduh "Vampir" i takozvani sistemi "FrankenSAM", koji su u suštini modifikacije zapadnih i sovjetskih raketa vazduh–vazduh za upotrebu u protivvazdušnoj odbrani u konfiguraciji lansiranja sa zemlje sa postojećih ili modifikovanih platformi ZRK (otuda i njihov naziv sličan Frankenštajnu). Vredi pomenuti da su tokom rata u Hrvatskoj i na Kosovu, srpske snage, tačnije Srpska vojska Krajine i Jugoslovenska vojska, pokušale sličan koncept, montirajući rakete vazduh–vazduh R–73 Vimpel (po 2) na šasiju kamiona TAM–110 i čuvene samohodne topove protivvazdušne odbrane M53/59 Praga. Dalje, mere uključuju ranije pomenuta prilično skupa gađanja iz zapadnih protivvazdušnih sistema i gađanja iz aviona, kao i mitraljezaca iz helikoptera. Konačno, koriste se metode elektronskog ratovanja, odnosno ometanje i lažno predstavljanje, ali i dronovi naoružani puškama i FPV kamikaze dronovi presretači kao još jedan pokušaj da se odgovori na ovaj problem.

Strateške implikacije

Šahed je više od samog oružja na bojnom polju – on je strateški ometač. To je razotkrilo neravnotežu troškova moderne protivvazdušne odbrane, osporilo pretpostavke o visokotehnološkoj superiornosti i primoralo vojsku da preispita kako da se suprotstavi masovnim, jeftinim pretnjama. U ovoj novoj eri, ratovi se više ne dobijaju samo preciznošću ili vatrenom moći, već izdržljivošću i prilagođavanjem. "Šahed", sa svojim jeftinim okvirom i glasnim motorom, dokazao je da inovacija ne nosi uvek uniformu - ponekad zuje, gori i krši pravila ratovanja. Dron "Šahed" predstavlja oružje dostupnosti. U Ukrajini je to postalo ne samo simbol terora, već i lekcija o tome kako se moderni sukobi mogu voditi – i dosledno nanositi gubitke protivniku – kroz istrajnost, količinu i ponavljanje umesto tehnološke superiornosti, piše Jutarni.hr.