Patriša Hajsmit: Književnost kao predložak za film

Ima umjetnika iz čijih se životnih navika naslućuju demoni koji ih progone. Takvo prokletstvo poslije njihove smrti zna da postane tek vrelo za anegdote, manje ili više bizarne. Patriša Hajsmit (1921–1995) je još za života, osim kao književnica, stekla slavu kao teška, usamljena i mizantropski nastrojena osoba, potpuno posvećena pisanju. Nikad joj nije ponestajalo inspiracije i ideja. U dnevnik je jedanput zapisala: "Imam ideje kao što pacovi imaju orgazme." Njen biograf bilježi da je pisala tri ili četiri sata svakog jutra, a kad bi joj dobro išlo u tom je intervalu znala da napiše i dvije hiljade riječi. Pušila je praktično cijelog života, najmanje paklu Goloaza dnevno, redovno je ispijala silne količine votke, a jela je skoro isključivo slaninu, pržena jaja i zobene pahuljice. S takvim navikama je, eto, doživjela solidne sedamdeset i četiri godine. Obožavala je mačke i uzgajala puževe. Napisala je više od dvadeset romana i nekoliko desetina kratkih priča. Među književnim sladokuscima je od početka imala visoku reputaciju. Grejem Grin je u predgovoru za jednu njenu knjigu zapisao: "Gospođica Hajsmit je pisac kriminalističkih romana čije knjige čovjek može ponovo iščitavati mnogo puta. Malo je onih za koje se takvo što može reći. Ona je spisateljica koja je stvorila svoj svijet – klaustrofobičan i iracionalan svijet u koji čitalac svaki put ulazi sa osjećanjem lične opasnosti."

NEZNANKA I HIČKOK: Ono što je posebno karakteristično za Patrišu Hajsmit jest činjenica da njeni romani već, evo, skoro sedam decenija kontinuirano inspirišu velike režisere. Svoj prvi roman Neznanci u vozu Patriša Hajsmit objavljuje 1950, kad je imala dvadeset devet godina. Već iduće godine, Alfred Hičkok po tom romanu snima čuveni istoimeni film. Na scenariju je, između ostalih, radio i Rejmond Čendler. Nije ovo jedina ekranizacija romana prvenca Hajsmitove, ali je ubjedljivo najbolja i najčuvenija. Svoj naredni roman Cena soli, Patriša Hajsmit objavljuje 1952. godine pod pseudonimom Kler Morgan. Lezbejska tematika u ono je vrijeme bila mnogo kontroverznija nego danas, pa se autorka nije usudila da svoju već izraslu reputaciju ugrozi potpisavši roman pravim imenom. Već neko vrijeme, međutim, roman se u novim izdanjima štampa sa imenom Patriše Hajsmit na koricama. Takav je slučaj i sa srpskim izdanjem (Samizdat, Beograd, 2014; preveli sa engleskog Ivan Radosavljević i Aleksandra Rašić). Upravo po ovom romanu Tod Hejns je snimio ovogodišnji filmski hit Kerol.

RIPLIJEVE KNJIGE: U periodu između 1955. i 1991. godine, u intervalu koji pokriva trideset šest godina, što će reći lavovski dio njene spisateljske karijere, Patriša Hajsmit je uz ostalih dva tuceta knjiga objavila i pet romana o svom najslavnijem književnom liku i antologijskom protagonistu književnosti dvadesetog vijeka uopšte – Tomu Ripliju. Počelo je 1955. godine s romanom Talentovani gospodin Ripli, nastavilo se sa Riplijem ispod zemlje (1970) i Riplijevom igrom (1974) te Dječakom koji je slijedio Riplija (1980) da bi saga završila 1990. sa Riplijem ispod vode. I filmičnost Toma Riplija je jako brzo prepoznata. 1960. godine Rene Kleman snima film U zenitu sunca u kojem Toma Riplija igra Alen Delon. 1977. godine, Vim Venders ekranizuje Riplijevu igru pod naslovom Američki prijatelj. Riplija je igrao Denis Hoper. Godine 1999, Entoni Mingela se vraća Talentovanom gospodinu Ripliju sa filmom pod istim naslovom. Glavnu ulogu je igrao Met Dejmon. Godine 2002. Lilijana Kavani snima Riplijevu igru (po istoimenom romanu) sa Džonom Malkovičem u naslovnoj ulozi. Dosad posljednji filmski Ripli je Bari Peper iz Riplija ispod zemlje Rodžera Spotisvuda. Ima nečeg indikativnog u tome kako je, kako je vrijeme prolazilo, sociopatska priroda Toma Riplija sve više postajala popularna. Rene Kleman je onomad promijenio jednu od osnovnih karakteristika raspleta, odnosno činjenicu da se Ripli izvlači nekažnjeno. To se Hajsmitovoj nije dopalo, ali bilo je valjda u duhu vremena. U kasnijim verzijama gledaocima je valjda bilo normalno (i skoro poželjno) da se talentovani ubica izvuče.

MINERVINA SOVA: Ovo, međutim, nije sve. Još su neki njeni romani pretočeni u solidne i odlične filmove. (Brojne televizijske adaptacije ovdje svjesno ne pominjemo.) Klod Otan-Lara je 1963. godine snimio film Ubica po romanu Hajsmitove Šeprtlja, Mišel Devil je 1981. ekranizovao Duboku vodu (sa izvrsnom Izabel Iper u glavnoj ulozi) dok je 1987. Klod Šabrol snimio Sovin huk po istoimenoj knjizi. Prošle (2014.) godine, Hosein Amini je snimio film Dva lica januara po istoimenom romanu Patriše Hajsmit sa Vigom Mortensenom i Kirsten Danst u glavnim ulogama. Za života je Patriša Hajsmit znala da požali zbog činjenice da pojedini uticajni elitisti kriminalističku prozu smatraju inferiornim žanrom. Napisala je kako misli da bi knjige Dostojevskog da su objavljene u dvadesetom vijeku bile nazvane krimićima te da bi ga izdavači iz komercijalnih razloga nagovarali da ih skrati. I mada pravi znalci nikad nisu dvojili o literarnoj vrijednosti njene proze (uz već citiranog Grejema Grina vrijedi navesti i stav Rasela Harisona koji je njena djela poredio sa Sartrovim i Kamijevim), kako godine prolaze njezina reputacija uporno i kontinuirano raste. Ima to veze zasigurno i sa filmovima snimljenim po njenim knjigama. Jer nije da u istoriji književnosti nema pisaca čija su djela doživjela veći broj ekranizacija, ali teško da uopšte postoji drugi pisac koji može da okupi toliko jaku "filmsku reprezentaciju".

Izvor: vreme.com