Veliko Gradište - jezero i veštice

Po izgledu i položaju zgrade opštine Veliko Gradište, zatim crkve sv. arhangela Gavrila, iz polovine devetnaestog veka, te nezaobilazne glavne kafane usred lepog perivoja vidljivo je da su ljudi koji su razmišljali o razvoju ovoga mesta hteli da opravdaju njegovo gradsko ime. Gradište - i to Veliko! Dakle, ne palanka ni varoš ili ne daj bog nekakvo Dugo ili Veliko Selo...

Dobro, naselje su na tom mestu još Rimljani izgradili u prvom veku nove ere, ali radilo se o tvrđavi koja se zvala Pincum, po istoimenoj reci koju danas poznajemo pod imenom Pek. Ubrzo Pincum postaje značajan trgovački i zanatski centar te važna luka. Za vladavine cara Hadrijana, u drugom veku, Pincum je uživao široku autonomiju, uključujući i pravo da kuje sopstveni novac. Slabljenjem rimske imperije i nadiranjem azijskih plemena Huna i Avara, grad gubi samostalnost. Sve do formiranja srpske despotovine na ovim prostorima smenjivali su se razni narodi i osvajačke vojske.

U srednjem veku Pek, Podunavlje, Stig i deo Pomoravlja sačinjavali su oblast Braničevo. Tako se zvao i glavni grad po kome je i čitava oblast dobila ime. Podignut je najverovatnije na ostacima rimskog Viminacijuma. Činjenica da su se o njega otimali Mađari, Bugari i Grci, potvrđuje njegov značaj.

Krajem XIII veka vlast u Braničevu preuzimaju odmetnici braća Drman i Kudelin iz Ždrela kod Petrovca. Oni su odbili napad Mađara, pa potom i napad kralja Dragutina, ali kad je došao kralj Milutin poklekli su i ovaj kraj je 1291. godine ušao u sastav srpske srednjovekovne države.

Posle smrti cara Dušana 1355. godine Braničevom je zavladala vlastelinska porodica Rastisavljević, ali zakratko jer ih je ubrzo pokorio knez Lazar pripojivši i taj kraj svojoj državi.

Iz vremena kneza Lazara ostala je Ravanička hrisulja ili Ravanička povelja. Knez Lazar je 1381. godine kroz darodavnicu osnovao manastirsko vlastelinstvo koje je činilo 146 sela, dva zaseoka i tri crkvene metone i to je poklonio Ravanici. Pored ostalih u ovom dokumentu spominju se oblasti Braničeva i Pek. U oblasti Braničeva spominju se devet, a u Peku 13 sela. Veliko Gradište se pod tim imenom prvi put pominje 1381. godine u Ravaničkoj povelji. Kada su Turci na sablju uzeli ove prostore grad nazivaju Ipek, koji od tada kao da zamire u viševekovnu hibernaciju. Sa proterivanjem Turaka, a u vreme vladavine Miloša Obrenovića zajedno sa Ramom, postaje velika luka odakle je krenuo izvoz stoke u druge delove Evrope. Među prvima u Srbiji dobija telegraf, poštu (tada je to bila štacija), pristanište i carinu. Polovinom devetnaestog veka postaje sedište Ramskog sreza. Dobro se sarađivalo sa Bečom i Peštom, a Veliko Gradište je imalo gimnaziju, bolnicu, biblioteku i apoteku. Električnu struju dobija 1913. godine, kada je na reci Pek sagrađena hidrocentrala.

Tada Veliko Gradište dobija i te lepe linije svojih građevina koje potpuno opravdavaju ime grada, koji je očito koncipiran za sjajnu budućnost. Danas je u sastavu Braničevskog okruga, a u 26 naselja živi oko 28.000 stanovnika. Graniči se opštinama Požarevac, Malo Crniće i Golubac, a na severu, preko Dunava je Rumunija.

U doba blokade Jugoslavije i Srbije, za vreme sankcija, preko i ispod (crevima!) Dunava na sve moguće i nemoguće načine stizala je iz Rumunije nafta, zapravo benzin kojega se seća svaki stanovnik ove zemlje stariji od petnaest godina. To što je bilo punjenja džepova posrednika u tom poslu, sa obe strane, druga je stvar i govori o preduzetničkom duhu.

Danas je za Veliko Gradište izuzetno važan turizam, od kojega se mnogo očekuje, a tu je onda glavni i veliki argument Srebrno jezero, koje ne treba posebno opisivati nego reći da mu ime potpuno odgovara. Voda je čista i bistra.

Takozvani Svetski kongres veštica, koji je održan nedavno, 4. septembra, pokušaj je rukovodstva Velikog Gradišta da se od vešca Petra Blagojevića napravi domaću varijantu grofa Drakule ili Vlada Cepeša. Treba znati da na osnovu Drakule rumunski turistički radnici ostvaruju izuzetan promet u Transilvaniji! Ima tu i onoga preslikavanja Noći veštica, kakve se recimo organizuju u Irskoj ili SAD 31. oktobra svake godine što spretnim trgovcima donosi zaradu. Da li će se to kod nas primiti, potpuno je neizvesno.

Boro Soleša