Samizdat B92: “Srbi i Albanci kroz vekove “ Tom 2

Piše: Dr Vladan Jovanović

Kao savestan autor i vanserijski erudita, Imami je osetio potrebu da svoju monografiju dopuni novim izvorima i osvrne se, između ostalog, i na prelomne događaje iz tog osamnaestogodišnjeg perioda.

Prvi tom ove monografije govori o vekovnim susedima koji „zaslonjeni od sveta“ žive u zaostaloj, feudalnoj sredini od 12. veka pa do kraja Drugog svetskog rata. Imami obraća pažnju na detalje, zaviruje u „dedovine“ srpskih srednjovekovnih vladara, ali i registruje propuste u istoriografskim delima ne ulazeći u nameru i motive, što ga čini piscem krajnje obuzdanog sentimenta i pristojnih manira.

U drugoj knjizi autor obrađuje period 1945–2016. godine, od prvih dana uspostavljanja nove vlasti i njenog kolebanja povodom statusa Kosova.

Veoma važan segment iz doba ranog socijalističkog perioda jeste pitanje istorijske percepcije i geneze naziva „Kosovo“, „Metohija“, „Dukađin“ kao i administrativno-teritorijalnih prekompozicija prostora koje su usledile nakon 1945. godine. Imami uočava kolebanja komunističke vlasti oko stepena autonomije i federativnih planova, obilno se služeći tekstovima iz dnevne štampe i memoarima Fadilja Hodže.

Posebna celina druge knjige posvećena je ustavnom položaju Kosova, koji je s vremenom akumulirao nesnosnu klimu i ekonomsko zaostajanje i produbio tenzije, uprkos ciničnim porukama centralnih vlasti da Albanci mogu da se osećaju „kao kod kuće”, čime su pravljene jasne aluzije na njihov „došljački“ status i strano poreklo.

Zahvaljujući bogatoj izvornoj osnovi (autobiografska, sudska i periodična građa), Imami se upušta u rekonstrukciju diplomatskih aktivnosti koje su prethodile bombardovanju SR Jugoslavije, ne štedeći pri tome ni srpsku ni albansku stranu. Uveren da autoritarni poredak po definiciji nije u stanju da se racionalno suoči s (kosovskim) problemom (pa makar on bio percipiran kao „ključ njegove političke budućnosti“), autor skicira tragičan epilog Miloševićeve potrage za „konačnim rešenjem“.

Poslednjih nekoliko celina obrađuje postpetooktobarski period u kome su neprijatne teme (masovne grobnice, popisivanje žrtava i nestalih osoba, status materijalnih i kulturnih dobara) još predmet tekućih sudskih procesa, pa je i autor posebno obazriv.

Jedan od brojnih kvaliteta ove knjige jeste nepristrasnost autora koja, bez ikakve kalkulacije ili namere za uspostavljanjem veštačke simetrije, knjigu čini podjednako prihvatljivom za „obe strane“. Pored iznošenja proverljivih istorijskih argumenata, Imami nudi široku izvornu osnovu iz koje čitaoci, zavisno od svojih interesovanja, sposobnosti i senzibiliteta, mogu izvlačiti sopstvene zaključke i sudove. Konačno, knjiga Petrita Imamija je puna diskretnih ogleda koji podstiču na razmišljanje o posledicama dugotrajne instrumentalizacije istorije i potrebi razobličavanja mitskih mesta koja savremena nauka nije uočavala ili ih je, pod pritiskom nacionalističkih elita i permanentnog političkog nadzora, svesno mimoilazila.

Biografija pisca

Petrit Imami rođen je 11. septembra 1945. u Prizrenu. Zbog potrebe za prevodiocima s albanskog jezika, njegova porodica se s Kosova već u novembru te godine preselila u Beograd. Otac Sitki Imami, rodom iz Đakovice, radio je kao prevodilac u emisijama na albanskom jeziku u Programu za inostranstvo Radio-Beograda. Pripadao je prvoj generaciji albanskih književnika na Kosovu koja je 1945. stekla mogućnost da piše i objavljuje na maternjem jeziku. Bio je saradnik na rečnicima srpskohrvatsko-albanski i albansko-srpskohrvatski u izdanju Albanološkog instituta u Prištini. Majka Matilda Ale Imami, domaćica, bila je po nacionalnosti Mađarica.

Petrit Imami se školovao u Beogradu. Diplomirao je 1974. dramaturgiju na Akademiji za pozorište, film, radio i TV (danas Fakultet dramskih umetnosti). Radio je kao dramaturg na Televiziji Priština sedamdesetih godina prošlog veka. Kao honorarni stručni saradnik angažovan je 1978. na Akademiji na predmetu Filmski i TV scenario. Za docenta je izabran 1981, za vanrednog profesora 1986, a za redovnog profesora 1996. godine. Autor je scenarija za televizijsku seriju i igrani film „Vetar Hrast“ (1979), TV Prištine i Kosovo-filma, koji su rađeni po motivima istoimenog romana albanskog književnika Sinana Hasanija. Nagrađen je Zlatnom arenom za scenario na Pulskom festivalu 1979. godine. Kao dramaturg sarađivao je na jednom broju TV drama i dokumentarnih emisija koje je snimila TV Priština. Sedamdesetih godina prošlog veka objavljivao je stručne članke i kritike o filmu u kosovskom listu za književnost i kulturu „Fjala“. Za potrebe nastave za predmet Filmski i TV scenario priredio je hrestomatiju Filmski scenario u teoriji i praksi I–II (1978, 1983), u izdanju Univerziteta umetnosti u Beogradu. Objavio je Filmski i TV englesko-srpski rečnik (NNK, 2002), Beogradski frajerski rečnik (NNK, 2000, 2003, 2007) i Dramaturgiju igranog filma (NNK, 2011). Bio je član redakcije i autor preko 200 odrednica Leksikona filmskih i TV pojmova I–II (1993, 1997), u izdanju Univerziteta umetnosti i Naučne knjige u Beogradu. Stručne članke o filmskoj dramaturgiji objavljivao je u Zborniku Fakulteta dramskih umetnosti i u drugim časopisima. Knjiga Origjina e fjalëve në gjuhën shqipe (Poreklo reči u albanskom jeziku) štampana je u Prištini 2011. godine, u izdanju Buzukua. Oženjen je dr Nailjom Malja-Imami, docentom na Katedri za albanologiju na Filološkom fakultetu u Beogradu. Imaju sina Aurelja.