Mari Vje-Šove–Ljubav, bes i ludilo

Koje bi bile prve asocijacije na Haiti? Recimo: vudu religija, Papa Dok, Tonton Macoute. Dakle: verska i kulturna rastrzanost, diktatura, nesloboda, nasilje. O usudu svoje zemlje u XX veku, koji su činile sve ove pojave, na superioran način, izvanredno odnegovanim stilom koji poseduje opčinjujuću snagu, piše Mari Vje-Šove u ovoj knjizi, svom magnum opusu.

Objavljivanje Ljubavi, besa i ludila ima zanimljivu i burnu istoriju. Delo je prvi put izašlo 1968. u Parizu, u čuvenoj izdavačkoj kući Galimar. Lično Simon de Bovoar pomogla je njegovo izdavanje. U to vreme Haiti se nalazio u rukama Fransoa Divalijea poznatog kao Papa Dok i njegove famozne privatne armije / tajne policije Tonton Macoute. Kako knjiga predstavlja direktni prst u oko režimu, autorkina porodica, u strahu od diktatorove reakcije, otkupljuje čitav tiraž i obustavlja dalju distribuciju. Sama Vje-Šoveoa napušta Haiti i odlazi u Sjedinjene Države, gde i umire nekoliko godina kasnije. Sve do 2000. godine ovo delo ostaje potpuno opskurno. Tek u ovoj deceniji ono biva reizdato u Francuskoj, i tako se ponovo pojavljuje na svetskoj književnoj sceni. Knjige ove autorke (napisala je pet romana) još uvek se teško nalaze i nedovoljno su prevođene.

Ljubav, bes i ludilo sastoji se iz tri odvojene priče koje zahvataju dobar deo haićanske istorije XX veka. Bavi se periodom pred drugi svetski rat i američkom okupacijom Haitija, koja je trajala od 1915. do 1934, ali i posleratnim godinama, u kojima su Haiti osvojili „đavoli“. Rasne razlike (na Haitiju postoji toliko različitih rasa da svi stanovnici imaju izmešanu krv, kaže jedan od likova) i religiozna konfuzija (svojevrsno mešanje katolicizma i vudua, istovremena aktivnost sveštenika i takozvanih ungana, to jest vudu vračeva) motivi su koji se provlače kroz sve tri priče. Ipak, glavna tema knjige jeste nasilnički, represivni režim. Vje-Šoveova ga opisuje na jedan osebujan način koji joj, baš zahvaljujući tome što često deluje prilično apstraktno, omogućava da jasno ukaže na sva njegova nepočinstva. Haićanska stvarnost u vizuri ove autorke doima se poput nekog fantazmagoričnog košmara. Na tu zemlju kao da se spustila biblijska pošast koja se postepeno širi, ulazeći u privatne kuće i stanove, postajući deo svačijeg života, i od koje se nema gde pobeći. Ljudi u crnom, koji deluju poput oličenog zla, đavoli i zlodusi u vojničkim uniformama, koji svojim crvenim čizmama mrve glave svojih žrtava, sadisti i sakati prosjaci defiluju stranicama ove knjige. Mari Vje-Šove bavi se i životima takozvanih običnih ljudi, pokazujući kako se ovi pod uticajem spoljašnjih okolnosti dramatično menjaju i deformišu.

Bez ikavkvog preterivanja, Ljubav, bes i ludilo je remek-delo književnosti napisane na francuskom jeziku. To je knjiga koja zaslužuje najširu pažnju, i koja svakako mora da izađe iz opskurnosti u kojoj je godinama tavorila. Njeno objavljivanje na srpskom (i to u jako uspelom prevodu!) jedan je od najvažnijih događaja na našoj izdavačkoj sceni ove godine, pazite šta vam kažem.