Srpski Carigrad na Dunavu

Smederevska tvrđava - zanemareno graditeljsko čudo Evrope koje je preživelo sve osvajače.

Carigrad na Dunavu bilo je Smederevo u 15. veku, kada ga je despot Đurađ Branković gradio kao novu prestonicu despotovine Srbije. Tvrđava je projektovana po uzoru na Konstantinopolj, s trougaonom osnovom i zaštitom sa tri strane - vodama Dunava, Jezave i kanala koji su ih spajali.

Smederevski grad bio je graditeljsko čudo svog vremena, najveća ravničarska tvrđava Evrope, a po njemu je despot dobio nadimak Smederevac. Čim je 1428. počelo zidanje Smedereva, ono je postalo metropola gde se sleglo mnoštvo stranaca, od vizantijskih inženjera, preko dubrovačkih i ugarskih trgovaca do despotovih najamnika Nemaca, Francuza, Italijana, Mađara, Grka. Despot Đurađ je uspeo je da prihodima iz bogatih majdana, od Novog Brda do Rudnika, korumpira sultana i izgradi moćnu tvrđavu. Pravi je kuriozitet da nju Osmanlije nikad nisu uspele da osvoje oružjem, iako su je besomučno opsedale. O snazi despotovog grada svedoči i brdo kamene i gvozdene đuladi kojom su Osmanlije tukle njene zidine. One su atrakcija obližnjeg muzeja, kraj kojeg se obavezno slikaju mališani.

Dunavski Carigrad izdržao je 1453. čak i opsadu armija Mehmeda Osvajača, koje su iste godine osvojile Konstantinopolj, srušivši zidine za koje se verovalo da su neprobojne. Smederevski bedemi su preživeli Osmanlije, ali su teško oštećeni ratovima u 20. veku. Ipak, još uvek stoji najveći deo od 25 kula unutrašnjeg i spoljnog grada visokih od 15 do 25 metara, povezanih zidom sa šetnom stazom debelim i do 4,5 metara. Nažalost, najviša Branič kula u unutrašnjem rezidencijalnom gradu srušena je u Velikom ratu, kad su Austrougari tukli tvrđavu topovima kalibra 420 milimetara.

Tada se nakrivila i cela masivna Jerinina kula na ulazu unutrašnjeg grada, gde je od palate ostao samo nakrivljen zid prema Dunavu. Na njemu su lepi dvostruki prozori i kamene klupe pod njima, odakle je despot posmatrao veliku reku. Nekim čudom ostala je nedirnuta Krstasta kula s jedinstvenim desetmetarskim krstom na Golgoti i natpisom izvedenim crvenom opekom: "Hristu Bogu blagoverni despot Đurađ, gospodin Srbljem i pomorju zetskom. Naredbom njegovom sazida se ovaj grad u godini 6938 (1430)".

Foto: Thinkstock

Zidine spoljne grada najviše su stradale 5. juna 1941, kada je eksplodiralo 450 železničkih vagona punih municije koji su stajali ispred tvrđave. Od eksplozije je 80 odsto zgrada u Smederevu bilo srušeno, oko 2.500 ljudi je poginulo. Ipak, despotovi bedemi su i to izdržali. Neke kule su ispucale, a jedna se tako nakrivila posle eksplozije, da se verovalo da će svakog časa pasti. Delo starih srpskih neimara se pokazalo čudesno jakim, pa i posle 75 godina ta kula stoji nagnuta kao atrakcija izazivajući i strah i divljenje kod posetilaca. Oštećenja je izazvalo i savezničko bombardovanje 1944, kad je tvrđava bila meta "prijateljskih" projektila.

Iako je Smederevska tvrđava poslednja prestonica srednjovekovne Srbije, u njenoj rekonstrukciji nije se odmaklo dalje od unutrašnjeg grada. Spoljni deo je praktično ostao neistražen, a zidine pucaju i krune se. Grafiti koji ruže zidine pokazuju kakva nam je kultura sećanja. Odnedavno je počela rekonstrukcija kula spoljnog bedema sredstvima EU. Možda je "stara dama" najzad prepoznala despotov grad kao poslednju odbranu Evrope od osmanske najezde u 15. veku.

Foto: Thinkstock

UPORIŠTE HRIŠĆANSTVA

Srbiji stešnjenoj izmeću Ugarske i osmanske imperije bila je neophodna zaštićena prestonica i luka, ali i više od toga. Veliki ratnik i još bolji diplomata, srpski despot Đurađ je bio formalno turski vazal, ali je tajno pokušavao da napravi veliku hrišćansku koaliciju upozoravajući zapadne vladare na opasnost od osmanlijskog širenja. Smederevo je trebalo da bude uporište rata za proterivanje Osmanlija iz Evrope, ali Zapad nije reagovao, što ga je ubrzo skupo koštalo.

VARVARI VELIKOG RATA

O tragediji Smedereva u Velikom ratu svedoči i natpis iznad dveri belog sabornog hrama posvećenog Svetom Đorđu, koji dominira popločanim centralnim gradskim trgom i šetačkom zonom. Ispod reljefa svetog ratnika Georgija, koji ubija aždaju, uklesano je da su austrougarski okupatori 1915. srušili staru crkvu koja se tu nalazila.

APOSTOLSKA CRKVA

Za basnoslovnu sumu od tridest hiljada dukata, despot Đurađ je uspeo da otkupi od Turaka mošti Svetog evangeliste Luke i svečano ih donese u Smederevsku mitropoliju, čiji su temeljni ostaci otkopani u tvrđavi. Njeni lepo obrađeni tesanici i kameni ukrasi mogu se videti na kulu koji su od materijala srušene mitropolijske crkve napravili Turci kraj Dunava.

Izvor: Večernje Novosti