Srušio se kultni radio-teleskop: Zaslužan za velika otkrića, na njemu sniman i Džejms Bond FOTO

Kako je ranije pisano, dva kabla koji podupiru instrumente teške 900 tona iznad teleskopskog tanjira od oko 305 metara pukla su 10. avgusta i 6. novembra. Inženjeri su zabrinuti da bi i ostali kablovi mogli da puknu u svakom trenutku, zbog čega bi pokušaj popravke već oštećenih kablova bio izuzetno opasan zahvat. Kompanija koja je obavila pregled teleskopa zaključila je da su kablovi možda i slabiji nego što se čini i preporučila je njegovo kontrolisano rušenje, što je NSF prihvatio.

"Firma je objavila da na prvo mesto stavlja sigurnost radnika, zaposlenih i posetilaca opservatorije Aresibo zbog čega je ta odluka bila nužna, iako nesrećna. Gotovo šest decenija opservatorija Aresibo služila je kao svetionik novih naučnih spoznaja i pokazatelj kako može da izgleda partnerstvo sa zajednicom", rekao je Seturaman Pančanatan iz NSF-a.

Kako je Aresibo decenijama bio najveći radio-teleskop na svetu i zaslužan je za mnoga naučna otkrića, vest o njegovom otpisu rastužila je naučnike širom sveta, koji su se masovno javljali na Tviteru i Fejsbuku. Posebno su bili pogođeni oni koji sarađuju s opservatorijom. Kako je nastao Aresibo?

Idejni začetnik radio-teleskopa bio je američki fizičar Vilijam E. Gordon, koji je 1958. godine kao profesor na Univerzitetu Kornel počeo da razvija planove o konstrukciji i gradnji velikog radioteleskopa čija bi namena bila proučavanje visokih delova Zemljine atmosfere i bliskog svemira.

"Ako sanjate, imajte velike snove. I imajte talentovane pristalice koji će vam pomoći", rekao je jednom prilikom Gordon, koji je neko vreme bio i direktor opservatorije Aresibo.

Gordon je svoje pristalice našao u američkom Ministarstvu odbrane, čijim novcem je teleskop konstruisan tokom hladnoratovskih šezdesetih usred napora da se razvije odbrana protiv balističkih projektila.

Za teleskop je izabrana lokacija u blizini univerzitetskog grada Aresibo na severnoj strani ostrva Portoriko. Najveći radio-teleskop na svetu otpočeo je rad 1. novembra 1963. godine. Aresibo poseduje sferični tanjir od 305 metara. Tanjir je fiksan u smislu da je sagrađen na tlu, i to u jednoj udubljenju u kraškom terenu. Napravljen je od aluminijuma spajanjem 38.778 panela. Zanimljivo je da ispod tanjira može da raste niska vegetacija jer paneli propuštaju svetlost. Kao prijemnik služi metalna platforma koja visi na kablovima obešenim na visoke betonske stubove. Platforma je teška 900 tona, a visi 150 metara iznad dna tanjira.

What powers the explosive Fast Radio Bursts? Scientists recently used the Arecibo Observatory to search for some answers.#AreciboScience #nsfscience

Read the full story here: https://t.co/wNJjWXnnTW pic.twitter.com/QbkMEjU2Fn

— Arecibo Observatory (@NAICobservatory) November 16, 2020

Do kojih je važnih otkrića došao Aresibo?

Kultni teleskop naučnici širom sveta koriste decenijama za istraživanje udaljenih planeta, otkrivanje potencijalno opasnih asteroida i lov za potpise vanzemaljskog života.

Glasovna poruka vanzemaljskim civilizacijama poslata je iz Aresiba 16. novembra 1974. godine usled ponovnog otvaranja opservatorije nakon jedne od njegovih obnova. Poruku upućenu prema Mesijeru M13, skupu zvezda udaljenom od nas 25.000 svetlosnih godina, osmislio je Frenk Drejk (90) uz pomoć legendarnog Karla Sagana (1934-1996). Traje tri minuta i sadrži 1679 binarnih digitalnih oznaka, a sastoji se, između ostalog, od brojeva od jedan do deset, atomskih brojeva elemenata vodonika, ugljenika, kiseonika i fosfora, od kojih je sastavljen DNK, prikaza i dimenzija prosečnog čoveka, broja stanovnika na Zemlji i prikaza Sunčevog sistema iz kojeg je vidljivo s koje planete je poruka upućena.

Te 1974. godine astronomi Džozef Tejlor i Rasel Hals, sada profesori na Prinstonu, uz pomoć teleskopa Aresibo otkrili su dvojni sistem neutronskih zvezda PSR B1913+16, od kojih je samo jedna bila pulsar. Za to otkriće obojica su dobili Nobelovu nagradu za fiziku 1993. godine. Aresibo je bio mesto u kome je otkrivena prva potvrđena ekstrasolarna planeta, 1992. godine. Nadalje, teleskop je imao ključnu ulogu u otkrivanju asteroida Benu 1999. godine, što je postavilo temelje da NASA tamo 2016. godine pošalje letelicu Oziris-Reks. U oktobru ove godine, uz pomoć robotske ruke, Oziris-Reks je uzeo 60 grama prašine s asteroida koje će doneti na Zemlju u septembru 2023. godine.

Damage to the dish pic.twitter.com/pUTQppeU5j

— Arecibo Radar (@AreciboRadar) August 13, 2020

Kako je Aresibo uticao na popularnu kulturu?

Tokom vremena na radio-teleskopu Aresibo izvršena su brojna opremanja novim, sofisticiranijim uređajima i opremom. Istovremeno je Aresibo postao važan i u popularnoj kulturi. Teleskop je imao zvezdane trenutke i na filmskom platnu, jer je poslužio kao lokacija za snimanje nekoliko filmova. U filmu "Zlatno oko" iz 1997. godine Aresibo je bio poprište obračuna Džejmsa Bonda, kog je glumio Pirs Brosnan. I film "Kontakt" iz 1997. godine snimljen je u kultnoj opservatoriji, u kojoj je Džodi Foster uz pomoć teleskopa tragala za vanzemaljskom civilizacijom. Teleskop se pojavljuje i u jednoj od epizoda serije "Dosije Iks". Aresibo je bio i omiljena turistička destinacija, a važan je i za obrazovanje mladih ljudi u Portoriku.

Bio je najveći radio-teleskop sve do septembra 2016. godine kad je Kina pustila u rad najveći radio-teleskop na svetu. Oko 170 miliona dolara vredan teleskop Fast (Five-hundred-metre Aperture Spherical Radio Telescope), s antenom od oko 500 metara, postavljen je među planinama brdovite regije Guejdžou.