Devet decenija moderne arhitekture Beograda

Prolazeći mimo njih godinama i decenijama možda smo malkice i zaboravili na njihove autore, ali su ovi dragoceni objekti svejedno kvalitetno opstali u današnjici, kako kao tumači nekadašnjeg stila, ukusa i filozofije u graditeljskoj praksi, tako i sa svom svojom višedecenijskom dobrom upotrebnom vrednošću, od nezamenljive koristi za čitavu zajednicu. Povodom izuzetne izložbe Moderna Beograda – arhitektonska baština prestonice, koja se otvara danas u Galeriji Narodne banke Srbije na Slaviji, razgovaramo sa Oliverom Vučković, v. d. direktora Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, institucije čiji su saradnici i osmislili ovaj izvanredan događaj u slavu godine evropskog kulturnog nasleđa, ali i našeg ponosa pred impresivnom zaostavštinom poteklom sa ovog našeg tla.

Arhitektonska baština naše prestonice čini se danas veoma bogatom i upravo u aktuelnoj godini evropskog kulturnog nasleđa obeležava svoju važnu godišnjicu – o čemu je tačno reč, šta se to desilo u Beogradu pre 90 godina?

Godina 2018. je godina velikih jubileja, ne samo na našim prostorima već i na prostoru Evrope i sveta. Najznačajnija među njima je stogodišnjica završetka Prvog svetskog rata, koja se u Evropi, kao i kod nas, obeležava nizom manifestacija. Međutim, nama su od velike važnosti i naše male lokalne godišnjice jer one jasno pokazuju razvoj društva u određenom istorijskom periodu – u ovom slučaju reč je o periodu procvata države i društva između dva svetska rata. Izložba Moderna Beograda – arhitektonska baština prestonice inspirisana je još jednim jubilejem – devedesetom godišnjicom od začetka moderne u Beogradu, odnosno od početka rada grupe GAMP (Grupa arhitekata modernog pravca), osnovane 12. novembra 1928, koja je ostavila neizbrisiv trag u arhitekturi i umetnosti Beograda, Srbije, ali i novoformirane države – Kraljevine Jugoslavije.

Kakav je taj trag koji je ostavila grupa GAMP svojim delovanjem između dva svetska rata i koje bi bilo njeno dejstvo na dalji razvoj arhitekture u Beogradu, Srbiji i na prostorima nekadašnje Jugoslavije, neposredno posle nastanka ove grupe arhitekata, pa i do današnjih dana?

Modernistička arhitektura predstavlja važan segment graditeljskog nasleđa Beograda, kako u kontekstu stilskih vrednosti tako i kao materijalno svedočanstvo istorijskih, društvenih i kulturnih tokova i pojava u Evropi i Srbiji. Iako se ne može posmatrati kao odvojen fenomen, van evropskih tokova i uticaja, specifičnost lokalnog arhitektonskog izraza ipak čini ovaj segment građevinskog fonda Beograda izuzetno značajnim za proučavanje arhitekture i urbanizma međuratnog perioda.

Ko su bili najistaknutiji članovi GAMP-a i koja su njihova najznačajnija dela?

Osnivači GAMP-a bili su Milan Zloković, Branislav Kojić, Jan Dubovi i Dušan Babić. Prema tekstu iz Politike od 20. decembra 1928, GAMP je osnovan s ciljem da se posredstvom projekata, njihove realizacije i javnih nastupa bori za principe moderne arhitekture. U vreme najveće ekspanzije, ova grupa je brojala osamnaest članova. Osnivačima su se naknadno pridružili Petar i Branko Krstić, Momčilo Belobrk, a pristupanje Dragiše Brašovana u to vreme se doživljavalo kao velika pobeda modernizma. Pobeda projekta Nikole Dobrovića na Internacionalnom konkursu za uređenje Terazijske terase 1930. godine označila je prvi veliki uspeh modernista u domaćoj sredini.

Šta danas možemo reći o zaostavštini GAMP-a, da li su njihovi arhitektonski poduhvati sačuvani, očuvani ili su neki od njih pretrpeli određene vrste preobražaja? Da li smo se kao naslednici s poštovanjem odnosili prema njihovim stvaralačkim zamislima?

Dela ovih arhitekata danas su javne ustanove poput Univerzitetske dečje klinike (Milan Zloković), Zgrade komande vazduhoplovstva u Zemunu (Dragiša Brašovan), Astronomske opservatorije na Zvezdari (Jan Dubovi), Umetničkog paviljona Cvijeta Zuzorić (Branislav Kojić), objekata kolektivnog stanovanja poput Zgrade penzionog fonda Beočinske fabrike cementa (Dragiša Brašovan) i kuće doktora Đurića (Branislav Kojić), ali su među njima i privatne kuće poput Vile Stevke Milićević (Petar i Branko Krstić) ili Vile Rajh (Dušan Babić).

Izložba je posebno značajna jer je povezala više institucija Grada Beograda i Republike Srbije. To su Ustanova kulture Parobrod, Narodna banka Srbije – u čijoj se Galeriji ova izložba i održava, potom Muzej nauke i tehnike u Beogradu, Muzej vazduhoplovstva – Beograd, Astronomska opservatorija, Filmske novosti, Arhiv Jugoslavije, Jugoslovenska kinoteka. Ali ova izložba je uspostavila i saradnju sa naslednicima, nosiocima autorskih prava, fondacijama, civilnim sektorom i privatnim kolekcionarima. Posebno dobra saradnja ostvarena je sa Fondacijom Milana Zlokovića, koja danas intenzivno radi na očuvanju dela ovog čuvenog arhitekte i osnivača moderne.

Šta je glavni problem sa delima GAMP-a danas, a šta je ostalo netaknuto inspirativno da se izložba Moderna Beograda zamisli i ostvari?

Izložba Moderna Beograda – arhitektonska baština prestonice priređena je u godini koja je proglašena za godinu evropskog kulturnog nasleđa. Koncept izložbe osmišljen je da reprezentuje značajna ostvarenja međuratnog beogradskog modernizma, prikazujući 44 objekta koji uživaju status kulturnih dobara ili dobara pod prethodnom zaštitom. Radeći na ovoj izložbi, saradnici Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda imali su jasnu ideju da široj javnosti prezentuju moderni pokret u Beogradu koji je prepoznat kao trajna vrednost kulturne baštine, ukažu na bogatstvo njegovih varijeteta, pokažu primere dobre prakse, ali i ukažu na izazove s kojima se zaštita nepokretnog kulturnog nasleđa suočava i danas.

Konačno, koje pouke i nadahnuća možemo da ponesemo – kao (su)građani i možda zainteresovani pripadnici struke – sa ove važne izložbe u Galeriji Narodne banke Srbije?

Mnogi od ovih spomenika kulture obnovljeni su, kao npr. Dečja univerzitetska klinika, ali joj tom prilikom nije vraćen onaj originalni izgled iz perioda izgradnje 1936-1940. jer to iz praktičnih razloga nije moguće. Neki objekti čekaju bolje vreme da pokažu svu svoju lepotu, kao npr. Astronomska opservatorija Beograda na Zvezdari. U svakom slučaju, svi koji posete izložbu u Galeriji Narodne banke Srbije na Slaviji od 10. do 30. septembra 2018. moći će da na jednom mestu sagledaju veliki deo moderne Beograda, sa stanovišta službe zaštite nepokretnih kulturnih dobara. Izložbu prati i katalog, ali i mapa Moderna arhitektura Beograda, koju je uradila Ustanova kulture Parobrod i koja je objedinila sva dela moderne – dakle ne samo spomenike kulture – na prostoru grada Beograda.

Izvor: Novi magazin