Sto godina od Velikog rata; Mišić: "U smrt, samo ne stajte"

Napad sa Solunskog fronta na Centralne sile saveznici su uveliko propremali od juna 1918. godine, a novi glavnokomandujući, general Franše d'Epere prihvatio je predlog srpske Vrhovne komande za opštu ofanzivu i proboj na sektoru srpskog fronta...

Srpska vojska je na Solunski front, koji je bio dugačak nekoliko stotina kilometara, prebačena je još u proleće 1916. godine, nakon oporavka od Albanske golgote na Krfu. S jedne strane fronta duboko ukopani u rovove bili su se austrougarske, nemačke i bugarske divizije, a sa druge strane su se nalazili francuski, britanski i srpski vojnici. Njima se kasnije priključio i jedan deo grčkih i italijanskih vojnika, dok je ruska brigada odvučena s fronta nakon Oktobarske revolucije.

Solunski front je do septembra 1918. godine bio zapostavljen i sve do tada na njemu je "vladalo zatišje". U međuvremenu je za komandanta solunskog fronta postavljen francuz Franše d'Epere, koji se do juna 1918. godine sastao sa srpskim generalima i regentom Aleksandrom, a na kojem je odlučeno da se krene u proboj ovog fronta.

Tada je načelnik štaba srpske Vrhovne komande bio vojvoda Živojin Mišić, dok je komandant Prve armije bio general Petar Bojović, a komandant Druge armije vojvoda Stepa Stepanović.

Vojvoda Živojin Mišić je u Zapovesti srpskoj vojsci za proboj ovog fronta 13. septembra rekao:

"Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu prožeti idejom, od brzine prodiranja zavisi ceo uspeh ofanzive. Ta brzina je u isto vreme i najbolja garancija protiv iznenađenja, jer se njome postiže rastrojstvo neprijatelja i potpuna sloboda u našim dejstvima. Treba drsko prodirati, bez počinka, do krajnjih granica ljudske i konjske snage. U smrt, samo ne stajte! S nepokolebljivom verom i nadom junaci napred u otadžbinu".

Foto: Getty

Na Solunskom frontu borba je počela 14. septembra iz svog savezničkog oružja, a već u zoru narednog dana krenule su u napad divizije prvog ešalona Druge armije, a pod komandom vojvode Stepe Stepanovića na fronu Sušica - Soko.

Na prvoj liniji su se nalazile Šumadijska divizija, 17. francuska kolonijalna divizija i 122. francuska divizija. Dok su se na drugoj liniji fronta nalazile Timočka, deo 17. francuske, Jugoslovenska i deo 122. francuske divizija.

Istorijski izveštaji navode da se vodila borba "prsa u prsa, bajonetima na bajonete".

Proboj se desio gotovo samo u jednom danu. Naime, već prvog dana probijeno je 11 kilometara fronta, drugi dan je širina proširena na 40 km i time otpočinje slom centralnih sila na solunskom frontu čija linija se raspada.

Zabeležena je i izjava francuskog maršala Franše d'Eperea o srpskim vojnicima:

"To su seljaci skoro svi, to su Srbi, tvrdi na muci, trezveni, skromni, to su ljudi slobodni, nesalomivi, gordi na sebe i gospodari svojih njiva. Ali, došao je rat. I eto kako su se za slobodu zemlje ti seljaci bez napora pretvorili u vojnike, najhrabrije, najistrajnije, najbolje od svih. To su te sjajne trupe, zbog kojih sam gord što sam ih ja vodio, rame uz rame sa vojnicima Francuske, u pobedonosnu slobodu njihove otadžbine..."

Borbe su nastavljene sve do kraja septembra, kada su u noći između 29. i 30 septembra bugarski delegati potpisali kapitulaciju. Tada je Bugarska stavljena pod kontrolu sila Antante.