Nestaju sela na jugu Srbije

Na području između centralne Srbije i Kosova, u opštinama Bujanovac, Preševo, Kuršumlija, Surdulica i Knjaževac, za poslednjih dvadesetak godina ugašeno je deset sela, sedam srpskih, jedno bugarsko i dva albanska. Najveći broj ugašenih sela je u pograničnom pojasu između centralne Srbije i južne pokrajine, zatim dva naselja koja se nalaze na periferiji Niša i Vranja, selo Koritnjik i Pljačkovica, kao i dva sela Repušnica i Kolumica koja se nalaze u sastavu opština Surdulica i Knjaževac. Vukojevac je prvo selo koje je ugašeno 1985. godine, a poslednje, Kolumica na Vlasini, nestalo je jesenas.

– Nestajanjem ovih sela javlja se demografska asimetrija, budući da je ugašeno pet seoskih naselja između administrativne granice Kosova i centralne Srbije. Tu bukvalno postoji jedan demografski vakuum sa srpske strane, a sa kosovske strane je gustina naseljenosti 148 stanovnika na kvadratni kilometar. Sva ova sela su se uglavnom nalazila u planinskoj zoni, od toga šest naselja na 500 do 1.000 metara nadmorske visine, a tri sela su bila na visini višoj od 1.000 metara nadmorske visine – objašnjavaju istraživači Marko Milošević i Milovan Milivojević, koji su godinu i po dana istraživali uzroke nestajanja seoskih naselja u Srbiji, posebno onih duž administrativne granice između Kosova i centralne Srbije.

Kako kaže Marko Milošević, od sela Vukojevac nije ostao ni kamen na kamenu, više ne postoji na geografskoj mapi Srbije, a od ovog seoskog naselja ostalo je samo nekoliko drveta šljiva. To je prvo selo koje je ostalo bez stanovnika u našoj zemlji. Ni za arheologe nema dokaza da je tu nekada postojalo naselje.

Kada su Srbi početkom osamdesetih godina prošlog veka masovno počeli da se iseljavaju iz tog pograničnog područja, oni su Albancima iz Podujeva prodavali svoje kuće kao građevinski materijal. Albanci su te kuće razgrađivali, iz temelja vadili kamen, i sve to odnosili i prodavali.

Kada su Marko Milošević, mr Milovan Milivojević i mr Jelena Ćelić, istraživači Geografskog instituta, uz pratnju multietničke policije došli u ovo selo, nisu našli nijedan materijalni trag koji bi ukazivao na to da je tu samo do pre dvadeset godina postojalo seosko naselje. „Mi smo na geografskoj karti imali ucrtano to selo, ali na terenu nigde nije bilo traga o tom selu. Ni kamen nije ostao. Postoji samo jedan red šljiva. To selo je postojalo do 1985. godine”, kaže Milošević.

Kako ističu istraživači, nisu sva sela nestala na ovaj način. Postoji više razloga koji su doveli do njihovog nestanka. Milošević ukazuje na izvesna tumačenja po kojima su pojedina sela opustošena zbog toga što su njihove žitelje proterali Albanci ili, ako je reč o albanskom selu, srpski policajci.

„To nije tačno. Mi smo bili u tim selima, i ona se uglavnom nalaze u višem pojasu kopnene bezbednosti. NATO bombardovanje 1999. ubrzalo je iseljavanje pojedinih naselja, poput sela Rastavica, nedaleko od Kuršumlije, ali konkretno na tom području nikakvih tragova ratnih dejstava nema. Albanci koji su živeli u albanskim selima Đorđevac i Gare nisu otišli za Kosovo nego u Preševo i Bujanovac.

Milovan Milivojević primećuje da nije tačna teza, koja se često protura u javnosti, da nestaju samo srpska sela, jer su ugašena i dva albanska i jedno bugarsko selo. Ovo istraživanje je pokazalo da su ugašena i sela koja su se nalazila u blizini većih gradova. Nestala su seoska naselja, konkretno selo Pljačkovica, koje je udaljeno tri kilometra od Vranja, i Koritnjak, koji je od Niške Banje vazdušnom linijom udaljen kilometar i po ili pet kilometara od Niša.

Ovaj podatak Milivojević komentariše time da su naselja bila blizu urbanih zona, ali uslovi za život bili su surovi, pošto su sela mnogo uzdignuta iznad ovih gradova. Selo Pljačkovica je na 800 metara nadmorske visine iznad Vranja. Koritnjik je na 400 metara nadmorske visine na Suvoj planini. Ovo selo još nije dobilo struju.

Na osnovu ovih podataka, do kojih je došao na terenu, Milošević pokušava da pobije tumačenje da srpsko selo umire. Povodom podatka koji se nedavno pojavio u pojedinim medijima da je u Srbiji ugašeno oko 2.000 sela, ovaj geograf tvrdi da je to potpuno netačno. Ako bismo tome poverovali, to bi onda značilo da je napuštena trećina seoskih naselja, budući da u zemlji ima više od 6.300 sela.

Kad se govori o uzrocima izumiranja sela najčešće se navode demografski i ekonomski faktori.

„Naše istraživanje pokazuje da se razlozi gašenja sela mogu nalaziti i izvan ovih pokazatelja”, naglašava Milošević. Po njegovim rečima, dva ugašena naselja, Gare i Đorđevac, nalaze se u opštinama Bujanovac i Preševo koje imaju visok prirodni priraštaj. Znači, naselja se gase i pored visokog prirodnog priraštaja. Jednostavno, ljudi idu ka urbanim zonama. Ta sela su se ugasila prvenstveno zbog teških uslova života.