Dan kada je oslobođen Beograd: Proslavili tek deceniju kasnije

Bila je to kruna herojskog oslobodilačkog pregnuća Srbije u Velikom ratu, uz pripajanje novooslobođenih, do tada austrougarskih teritorija, čije se stanovništvo opredelilo za priključenje Srbiji, posebno Vojvodine.  

Pod okupacijom Beograd se nalazio od oktobra 1915. do prvog dana novembra 1918. tokom više od tri godine. 

Pošto su srpski ratnici po proboju Solunskog fronta, sredinom septembra, nastavili munjevito oslobađanje otadžbine, kulminacija je bila oslobađanje prestonice koja je tako herojski branjena septembra/oktobra 1915. da su i sami okupatori, po naređenju feldmaršala fon Makenzena, srpskim branicima podigli spomenik.

Zemlja koja je u ratu bila, s kratkim pauzama, od 1912. od početka Prvog balkanskog rata, u vreme oslobađanja 1918. bila je najvećim delom razorena, sa ogromnim gubicima od, koliko se zna, 28 procenata populacije, pritom najzdravijeg i najvitalnijeg muškog elementa u najboljim godinama.  

Razoreni Beograd tih dana je bio žtva dodatnog talasa pljačke ostataka austronemačkih trupa u povlačenju. 

Infrastruktura je već godinama bila razorena. Grad je bio bez struje, čak i bez snabdevanja vodom, a doprema namirnica tada inače malobrojne populacije, obustavljena je. 

Desetkovan grad

Procenjuje se da je grad avet, koji se pored drugog, tokom 1914. i 1915. nalazio na samoj liniji fronta, tada nastanjavala svega desetina predratne populacije, oko 10.000, namesto predratnih oko 90.000.

Vladalo je inače opšte iznenađenje, i kod saveznika, brzinom kojom su Srbi, u roku od svega 45 dana, sve vreme pod borbom, od Solunskog fronta dospeli do Beograda. 

Posledica je bilo povlačenje iz rata, kapitulacija, prvo Bugarske, potom Turske, a onda 3. novembra, kada su Srbi izbili na granice Dvojne monarhije oslobodivši otadžbinu, i Austrougarske.  

Beograd je te 1918. oslobodila Prva armija, pod zapovedništvom vojvode Petra Bojovića.

U grad je 1. novembra 1918. prvi stupio Sedmi pešadijski puk, određen za tu ulogu, zato što je bio popunjen uglavnom vojnicima rodom iz Beograda. 

Paralelno je bio u toku beg ostataka nemačkih i austrougarskih trupa, koji su pritom minirali most preko Save kako bi onemogućili ili usporili dalji prodor oslobodilaca. 

Oslobodioci su inače izbegli upotrebu artiljerijskih dejstava tokom oslobađanja grada, kako bi izbegli dodatna razaranja inače razrušenog grada.

• U boci na australijskoj plaži pronađene poruke vojnika iz Prvog svetskog rata: Njegova porodica dirnuta
• Obeležena godišnjica proboja Solunskog fronta: Srpska vojska imala samo jednu viziju – sloboda i Srbija FOTO
• Sećanje na iskrcavanje i prihvat Srba na Krfu: 109 godina od herojskog podviga

Već oko 11 časova deo ratnika Dunavske divizije probio su kroz središte grada do beogradske tvrđave, Kalemegdana, pošto su u grad prodrli vojnici Dunavske, Drinske i Moravske divizije.

U ranim popodnevnim satima pripadnici Dunavske i Moravske divizije kontrolisali su potez Vračar, Topčidersko brdo, Čukarica.

Građanstvo je oduševljeno dočekalo oslobodioce, ali velikih, svečanih, službenih, manifestacija tada nije bilo. 

Opšti premor, iznurenost kako građana Beograda, odnosno cele Srbije, tako i oslobodilaca, a onda i svest da pored činjenice da je Kraljevina Srbija konačno u potpunosti oslobođena, predstoji dalji prodor, nastavak vojnih aktivnosti, na prostor dotadašnje Austrougarske u raspadanju, s ciljem oslobađanja sunarodnika, odložili su proslave do daljnjeg. 

Naprosto, postojala je svest da oslobađanjem Beogarada, pored sasvim izuzetnog simboličnog značaja tog događa, vojne aktivnosti nisu okončane.

Prava, službena proslava oslobođenja organizovana je tek o desetogodišnjici oslobođenja, odnosno proboja Solunskog fronta, 1928. godine. Priređen je tada i veliki vojni defile.

Grad Beograd, prestonica novoobrazovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, doživeo je u novoj državi proglašenoj 1. decembra te 1918. veliki polet, ne samo obnovu nego izgradnju brojnih reprezentativnoh zdanja, izrastavši postupno u međuratnom periodu u reprezentativnu prestonicu.

Beograd je od okupatora u Prvom svetskom ratu oslobođen na današnji dan, 1. novembra 1918. godine.