Politika proširenja EU drugi čin i pozicija Srbije

Prema njegovim rečima, rat u Ukrajini izazvao je tektonske poremećaje na globalnom planu. Potvrdio je multipolarizam na globanoj sceni i početak novog prestrojavanja pod uticajem dva dominantna bloka sa globalnim delovanjem - kolektivnog Zapada I kolektivnog Juga, a u kontekstu stvaranja novog poretka.

Svaku dilemu o suprotstavljenim interesima dva bloka otklonio je nedavno gospodin Blinken stavom da SAD treba da mobilišu partnere i saveznike u otporu Rusiji i Kini, koje predvode napore na promeni svetskog poretka “koga smo mi stvorili”, naveo je Milivojević.

Sve je ovo usledilo nakon brzih pomeranja na globalnoj sceni proširenjem BRIKS, prekomponovanjem uticaja G20, novim geopolitičkim grupisanjima regionalnog i drugog karaktera u prostoru Pacifika, Afrike, Zaliva, itd. Sve skupa sa globalnim značenjem i efektima, ističe dalje on.

"U svemu ovome EU, kao ključni činilac kolektivnog Zapada i konkretan prostor za odmeravanje efekata globalnog nadmetanja u uslovima neposrednog sukoba suprotstavljenih činilaca, ima važno mesto i ulogu. Ona je posebno izražena činjenicom o konkretnim efektima rata u Ukrajini i evropskoj dimenziji novih kretanja ka novom poretku, imajući u vidu geostrateški, politički, ekonomski, kulturološki, civilizacijski, istorijsko-razvojni i drugi značaj Evrope u globalnim razmerama", piše Milivojević i nastavlja:

",5Evropa naprosto postaje jezgro za ocenu i promociju ideološkopolitičke strategije kolektivnog Zapada radi povratka na dominantnu globalnu poziciju, a EU mehanizam za realizaciju. Shodno tome funkcija EU dobija određeni prioritet u geopolitičkoj strategiji Zapada, a vraćanje najvažnijoj i najuspešnijoj politici u njenoj istoriji, politici proširenja, dobija ključno mesto.

Otuda vraćanje ovoj politici, posebno u okviru rata u Ukrajini, “istočnoj politici” EU, postaje važna tema sa nizom konkretnih poteza (kandidatski status Ukrajine I Moldavije i sl.), izjava (Mišel, Fon der Lajen i dr.) i nastupa u raznim prilikama vodećih ljudi u EU (brojni regionalni skupovi oko Zapadnog Balkana i sl.) uz najavu novog uzleta politike proširenja sa mogućim vraćanjem na političku agendu institucija EU.

Sve ovo u datim okolnostima deluje strateškopolitički logično i operativno oportuno, ali za punu ocenu efekata valja imati u vidu kako političke tako i operativno-organizacione pretpostavke koje neminovno determinišu uslove za primenu svih, pa i politike priširenja EU. Posle pada Berlinskog zida politikom proširenja EU je ubrzano zaokružen dobar deo ideološkopolitički nespornog evropskog prostora (Švedska, Finska, Austrija) sa nastupom prema novootvorenom Istoku Evrope. U ideološkopolitički dominantnoj poziciji i delovanju Zapada u uslovima unipolarnog sveta “velikim praskom” početkom ovog veka 2004. EU je proširena na dominantan deo tog prostora sa 10 novih članica (Estonija, Letonija, Litvanija, Poljska, Mađarska, Češka Slovačka, Slovenija, Kipar, Malta).

Potom na scenu stupaju geopolitičko strateški kriterijumi (Crno More i dr.) 2007 sa proširenjem na Rumuniju i Bugarsku uz sumnjivo poštovanje glavnih kriterija iz Kopenhagena i najzad 2013. sa Hrvatskom koja se smatra poslednjim ideološkopolitički i strateški nespornim subjektom na ovim prostorima na globalnim Zapadnim pozicijama.

I tu politika proširenja u suštinskom operativno političkom smislu zastaje tako što se skida sa radne agende nove postizborne garniture EU od 2014. Jednostavno iscrpljene su dve stvari - mogući pun konsenzus članica oko te politike što je najknadno potvrdio i referendum (2016) i potom izlazak VB iz EU (2020) i apsorpcioni potencijal EU u datim političkim i pravnim institucionalnim osnovama.

U ovom kontekstu otvaranje pregovora sa ranije Turskom, potom Crnom Gorom i Srbijom i licitiranje sa kandidaturama drugih na ZB valja posmatrati kao geopolitičku interesnu inerciju, zasnovanu na poznatoj strategiji “evropske perspektive” bez konkretnih sadržaja i efekata, a kako bi se kontrolisao neobuhvaćeni prostor na koga kolektivni Zapad računa za pun sastav transatlanske zajednice sa evropskih prostora.

3. Prvi čin u pokušaju vraćanja politike proširenja na agendu EU sa ciljem da se politički operacionalizuje, obeležila je Komisija EU na čelu sa Žan Klod Junkerom u februaru 2018, a u zadnjoj godini mandata, usvajanjem odgovarajuće odluke sa definisanjem i rokova (2025) za nove pristupe. Savet EU, kao vrhovno telo EU, nikada ovu odluku nije usvojio tako da ona nije ni proizvela političkopravna dejstva.Ostala je na nivou političke volje Komisije EU I njenog sastava koja nije odražavala konsenzus zemalja članica i njihovu odgovarajuću političku volju koja je osnov i suština funkcionisanja EU.

To je konkretizovao francuski predsednik Makron na samitu EU u jesen iste 2018 u Sofiji za vreme bugarskog predsedavanja gde je tema bio Zapadni Balkan, tako što je jasno stavio do znanja da Francuska smatra da prioritet imaju reforme na institucionalnom planu I prlagođavanja EU novim uslovima, kao pretpostavke punom vraćanju politike proširenja na agendu EU. Time je potvrdio nedostatak konsenzusa članica I apsorpcionog kapaciteta. Valja se podsetiti da je to period potvrde britanskog referenduma I novih procesa u samoj EU.Na bazi Makronovog pristupa ustanovljena je nova metodologija za pristupne pregovore sa klasterima, mogućim faznim napretkom, reverzibilnošću u zavisnosti od ocean napredka, itd.koja se sada primenjuje,ali bez ozbiljne efektivne promene u pogledu dinamike pristupnih procesa.

4. Drugi čin kome svedočimo obeležava nova garnitura EU iz 2019, opet u zadnjoj godini mandata. Ni ona, takođe, nije stavila politiku proširenja na početku u svoju agendu, već geopolitiku kao vodeću fomulu nastupa. Otuda i deluje na preuzetim pozicijama isjključivo sa naglašenom geopolitičkom dimenzijom I interesom kada je reč o konkretnim zahvatima na liniji politike proširenja.

Rat u Ukrajini je tome dao poseban podstrek značajnim jačanjem konkretnog geopolitičkog interesa na račun ključnih važećih kriterija sa težištem na formalno-političko vraćanje na “istočnu politiku” EU. Kandidature Ukrajine sa ocenama o “velikom napretku” (Fon der Lajen), Moldavije, čak i BiH, su nedvosmislena potvrda ovakvog pristupa. Istorija se ponavlja tako da i ova garnitura u vrhu EU (Mišel, Fon der Lajen) u zadnjoj godini mandata promoviše politiku proširenja u uslovima kada nisu ostvarene ključne pretpostavke: pun konsenzus članica i apsorpcioni potencijal same EU.

Ono što sledi očekivanim davanjem datuma ove garniture EU na kraju mandata Ukrajini, Moldaviji, a možda još nekom od kandidata, za početak pristupnih pregovora, odraz je više isključive dominacije uskog i naglašenog geopolitičkog kriterija i strateškog interesa vezano za rat i globalno nadmetanje nego konkretnog suštinskog vraćanja politike proširenja i baznih kriterija za to u celini EU. Čini se da pre dve godine promovisan intitut i mehanizam za delovanje EU prema neobuhvaćenom prostoru - Evropska politička zajednica, pruža više perspektivnih mogućnosti u datim okolnostima za konkretne izraze ostvarivanja interesa obe strane u kontekstu pristupnog strateškog cilja.Trenutna I veoma čvrsta dominacija čisto geopolitičkih kriterija kao što su na pr.sankcije Rusiji, odnos prema globalnim kretanjima sa zapadne ideološkopolitičke pozicije (liberalna demokratija, poredak prema “pravilima”), diktira sasvim drugačiju dinamiku i okvir pregovaračkih procesa u celini kako u pogledu tempa tako i samog kvalitativnog sadržaja.

Međutim, bez obzira na geopolitiku i interese koji joj daju prednost u ovom trenutku, ostaje za sudbinu EU u celini I samu budućnost politike proširenja da EU sprovede odgovarajuće unutrašnje instucionalne reforme I prilagođavanja novim kretanjima u uslovima multipolarnosti I novih okolnosti. EU nije više činilac sa globalnim uticajem, što je danas vidljivo u nekim kretanjima gde je morala da se oseti (Afrika, Mediteran, Kavkaz I centralna Azija) sa dometima gde se interesi Evrope prirodno manifestuju. Ima problem identiteta I subjektiviteta u važnim političkim, ekonomskim, kulturološkim kretanjima.To se prepoznaje u tome što više deluje kao mehanizam za ostvarivanje ciljeva kolektivnog zapada u ovom prostoru I vremenu nasuprot konkretnim interesima u istom kontekstu, ali na sopstvenom tlu gde bi trebalo da dominira svojim identitetom I subjektivitetom.

5. Kada je reč o Srbiji njen strateški cilj-pristupanje EU je posle petooktobarskih promena bio usko politički determinisan i nestandardan nezavisno od iskazanih volja vladajućih političkih elita u smenjivanju. Politički posebni kriteriji su bili I ostali apsolutni prioritet u pristupu prema Srbiji od strane EU u njenom nesporno voljnom evropskom putu kako se danas definiše strateški cilj Srbije. Najpre je “morala” da se realizuje tada na Zapadu prihvaćena početna pozicija iz raspada SFRJ sa razdruživanjem Srbije i CG. Zatim su na red došli posebni kriteriji vezani za Hag i sve poznato. Najzad pitanje Kosova i Metohije na poznatim osnovama.

Srbija jednostavno nije bila u poziciji ranijih, ali i sadašnjih kandidata, da na važećim kriterijima (aquis communotaires) bez posebnih političkih uslovljavanja, potvrđuje svoj strateški nacionalni interes i političku volju za realizaciju. To važi i danas utoliko što se politički kriteriji multiplikuju, a uslovljavanja njima operativno konkretizuju.

Šta će doneti nova garnitura u EU u domenu politike proširenja ostaje da se vidi. Srbija u tom pogledu ne menja strateški cilj-pristupanje EU. On za nju ima politički, ekonomski, razvojni I dr.značaj, dakle ne formalni već suštinski. Ali isto važi i za ključne državne i nacionalne interese kakvo je pitanje KiM, koje je deo osnovnog subjektiviteta i postojanja Srbije u svakom smislu.

U ovakvim determinantama će bilo koja politika proširenja EU ili nastup prema Srbiji biti relevantni za realizaciju strateških ciljeva bilo koje od strana u pristupnom procesu", zaključio je Milivojević