Znate li šta slavimo sutra? Srbija je tada izgubila trećinu stanovništva

Srbija je u tom ratu izgubila skoro trećinu stanovni&scaron;tva.Primirje je potpisano rano ujutru 11. novembra 1918. godine u železničkom vagonu u Frankportu, u &scaron;umi kod varo&scaron;ice Kompijenj u Francuskoj, a na snagu stupilo u 11.00 sati po srednjeevropskom vremenu.Kapitualaciji Nemačke u Kompijenju prethodio je raspad južnog, Solunskog ili Makedonskog fronta, koji su probili Srbi sredinom septembra, &scaron;to je dovelo do kapitulacije Bugarske, 29. septembra, kao i abdikacije i bega bugarskog monarha.Potom je kapitulirala Turska, pa Austrougarska 3. novembra. Dvojna monarhija se tada uveliko nalazila u fazi raspada. Ne samo da je monarhiju Habzburga preplavio haos usled mase odbeglih vojnika, dezertera, masovne nesigurnosti i razbojni&scaron;tva, nego je započeo i proces disolucije proglasima otcepljenja u vi&scaron;e istorijskih pokrajina.Profimedia, Picture credit: Conrad Hotels and ResortsParalelno, Zapadni front bio je na ivici pucanja, zbog stanja nemačkih trupa, a u samoj Nemačkoj je vladala glad, nesta&scaron;ica hrane, a onda i epidemija &scaron;panske groznice, pa je krajem oktobra izbila pobuna, 29. na 30. oktobar u pomorskoj luci Vilhelmshafen, koja se pro&scaron;irila &scaron;irom zemlje, &scaron;to je dovelo do obaranja cara (kajzera) Vilhelma II, čija je abdikacija objavljena 9. novembra, a on se narednog dana zaputio u egzil, u Holandiju, gde će provesti ostatak života.Prethodno, po&scaron;to su Nemci tučeni tokom Bitke kod Amijena u prvoj polovini avgusta 1918. godine, a potom im je poku&scaron;aj ofanzive u rano proleće propao, usledilo je napredovanje savezničkih snaga na Zapadnom frontu, a u Berlinu je zavladala panika.Nemačka vlada, suočena sa dramatičnim stanjem kako na frontovima tako i unutar zemlje poslala je prethodno poruku predsedniku SAD Vudrou Vilsonu, nudeći pregovare o uslovima prestanka ratnih dejstva na osnovu njegovih nedavno obelodanjenih Četrnaest tačaka. Osnova Vilsonove proklamacije bila je pravo samoopredeljenja naroda.Uslovi primirja koje je uglavnom oblikovao francuski mar&scaron;al Ferdinad Fo&scaron;, podrazumevali su po obustavi neprijateljstava, povlačenje Nemaca istočno od Rajne, savezničku okupaciju Rajnske oblasti, predaju nemačke ratne tehnike, aviona, plovila, vojnog materijala. Podrazumevalo se oslobadjanje zatočenih ili interniranih. Pomorska blokada Nemačke je nastavljena, a razrada opsega reparacija je ostavljena za stručna tela.Primirje je docnije produžavano sve do forlmalnog potpisivanja mirovnog sporazuma u Versaju 28. juna 1919, koji je, formalno, stupio na snagu 10. januara 1920. godine.Već 29. septembra, u &scaron;tabu nemačka vrhovne komanda, u Spa, na tlu okupirane Belgije, do&scaron;lo se do zaključka da je dalja borba bezizgledna. General Erih Ludendorf izjavio je tada caru Vilhelmu II, da je proboj nemačkih linija verovatan, predlažući ponudu primirja.Tako je novi kancelar postao princ Maksimilijan od Badena 3. oktobra, od kog je očekivano da Nemačku povede ka miru. Upravo on je 9. novembra proglasio obaranje monarhije, da bi se potom povukao sa pozicije kancelara u korist socijaldemokrate Fridriha Eberta.Carlo Bollo / Alamy / ProfimediaSledili su apeli predsedniku Vilsonu. Vlade Francuske, Britanije i Italije nisu medjutim bile odu&scaron;evljene Vilsonovom idejom samoopredeljenja, ipak konačno, 5. novembra saveznici su se složili da započnu pregovore o primirju.Nemačka delegacija koju je predvodio Matijas Ercberger otputovala je put Francuske 6. novembra 1918. Pregovori o primirju započeli su 8. novembra i trajali su dva dana. Mar&scaron;al Fo&scaron; se pritom pojavio u svega dva navrata. Nemcima su predate zahtevi, uslovi primirja, uz rok od 72 sata za potpisivanje.Konačno, primirje je, posle malih korekcija, dogovoreno u 5.00 a potpisano je do 5.20, s tim da na snagu stupa u 11.00, 11. novembra 1918.Sa savezničke strane, potpisnici su bili mar&scaron;al Ferdinand Fo&scaron; i britanski lord admiral Roslin Vemis. Sa nemačke strane potpisali su Matijas Ercberger, političar, Alfred fon Oberndorf, diplomata, kao i general Detlif fon Vinterfeldt i kapetan Ernst Vanslov, u ime vojske odnosno mornarice.Zanimljivo je da su ratne aktivnost jo&scaron; dve sedmice nastavljene u Istočnoj Africi, na prostoru Tanganjike i Severne Rodezije, iako je mirovni sporazum obavezivao sve pripadnike nemačkih oružanih snaga.Jedna od tragičnih činjenica tog 11. novembra jeste i besmislen nastavak ratnih dejstva sve do 11.00 sati iako je potpisivanje bilo do 5.20. Potonji istraživači su razjasnili da je tog dana na frontu poginulo ukupno 2.738 lica.U Prvom svetskom ratu poginulo je preko 17 miliona osoba, precizan broj neće nikada biti utvrdjen, od čega oko devet na strani Antante. Nepunih deset miliona bile su vojne žrtve, ostalo civili.Najtragičnije su bile posledice po Srbiju. Svetski rat je i počeo napadom Autrougarske na Srbiju, uz podsticaj Nemačke, i Srbija je imala, srazmerno veličini zemlje i brojnosti populacije, ubedljivo najvi&scaron;e žrtava.Prema memorandumu Delegacije Kraljevine SHS tokom Mirovne konferencije u Parizu 1919, Srbija je, do oktobra 1915. mobilisala 707.343 lica, dakle 24 odsto populacije ili 40 procenata mu&scaron;kog stanovni&scaron;tva.Po istom izvoru, ukupni gubici Srbije bili su 1.247.435 ljudi, odnosno 28 procenata populacije iz 1914. godine. Vojnih gubitaka je bilo 402.435, a civilnih 845.000.Austrougarska je kao izgovor za napad na Srbiju, čime je započela Svetski rat, iskoristila pogibiju Franca Ferdinanda, na Vidovdan u Sarajevu. Nacionalni revolucionar Gavrilo Princip, pripadnik pokreta &quot;Mlada Bosna&quot; usmrtio je austrougarskog prestolonaslednika 28. juna 1914.Vlasti u Beču su pritom već izvesno vreme tražile izgovor za napad na Srbiju, a tragedija u Sarajevu je poslužila kao prigodan izgovor. Iako je Vlada Kraljevine Srbije pokazala najbolju volju da izadje u susret zahtevima Beča, odgovor Srbije nikoga u Beču nije zanimao.Mesec dana potom Svetski rat je napadom na Srbiju započeo.Herojsko držanje Srbije, inače te&scaron;ko iscrpljene Balkanskim ratovima 1912/13, pobede nad Austrougarskom na Ceru, Drini, Kolubari, iznenadilo je tada ne samo poražene napadače nego i saveznike.Rezultatima Prvog svetskog rata karta Evrope je preoblikovana. Nestala je Austrougarska, a oblikovane su nove nacionalne države Austrija i Madjarska. Nemačka je znatno umanjena i izgubila je vanevropske posede, kolonije. Turska je ubrzo postala republika pod Kemalom Ataturkom, a izgubljeni su svi vekovni turski posedi na Bliskom istoku, Mesopotamiji, Arabiji.Nestalo je takodje i Rusko carstvo, kao posledica revolucije u toj zemlji, februara odnosno oktobra/novembra 1917. godine. Sovjetska Rusija je iz rata istupila ranije, već krajem 1917. a konačno separatnim mirom u Brest Litovsku, marta 1918, čime su bolj&scaron;evici pomogli ratnu poziciju Nemačke.Isto tako, na ru&scaron;evinama nestalih imperija, oblikovane su nove nacionalne države Čehoslovačka, Poljska, Finska, baltičke države Estonija, Letonija, Litvanija.Francuska je ostvarila nacionalni cilj povratka Alzasa i Lorene. Italija, Rumunija, Danska, dobile su teritorijalna uvećanja.Dotada&scaron;nje nemačke kolonije privremeno su, kao mandatne teritorije, ustupljene Britaniji, i to Jugozapadna Afrika odnosno Namibija, Tanganjika, manji deo Kameruna i Togoa, posedi na Novoj Gvineji, i Francuskoj, umanjeni Kamerun i Togo. Na sličan način su na Bliskom istoku obrazovane pod britanskom upravom Palestina, Jordan i Irak, a pod Francuskom Sirija i Liban. Japan je dobio deo poseda na Pacifiku, do tada nemačke teritorije, a Portugalija neveliko pro&scaron;irenje u Africi.Prvog decembra 1918. u Beogradu je regent Aleksandar Karadjordjević proglasio formiranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, čime su ratni ciljevi Srbije ispunjeni. Pobedom u Svetskom ratu i obrazovanjem države SHS/Jugoslavije, konačno je ostvareno potpuno oslobodjenje i ujedinjenje svih srpskih etničkih i istorijskih zemalja. U to vreme stvaranje zajedničke države izgledalo je kao puno ostvarenje nacionalno oslobodilačkih ciljeva, ne samo Srba.U Srbiji se Dan primirja obeležava kao državni praznik od 2012. godine.

Znate li šta slavimo sutra? Srbija je tada izgubila trećinu stanovništva

4 Komentari