Ovo je presudni događaj novije istorije Srba

Milo&scaron;eva buna 1815, poznata u istoriografiji kao Drugi srpski ustanak, presudni je događaj novije istorije Srba, kao doba stvaranja novovekovne slobodne Srbije. Pobedom u Drugom srpskom ustanku knjaz Milo&scaron; Obrenović doveo je ne samo do oslobođenja Srbije nego i do ukidanja feudalizma, razvla&scaron;ćivanjem Turaka na lokalnom nivou. Milo&scaron;evoj buni 1815. prethodio je tragičan period po propasti Karađorđevog Prvog srpskog ustanka oktobra 1813. Posledica je bila masovni zbeg naroda preko Save i Dunava, na prostor Austrije, u Banat i Srem, čemu je prethodio beg Karađorđa i drugih ustaničkih prvaka, osim izuzetaka poput Milo&scaron;a Obrenovića. Položaj izbeglih bio je katastrofalan. U samoj Srbiji Turci su se pona&scaron;ali gore nego uoči Karađorđeve bune 1804. u vreme strahovlade dahija, koja je i dovela do ustanka. Iako je Sulejman-pa&scaron;a Skopljak, koji je tada stolovao u Beogradu, zvanično proglasio amnestiju, u stvarnosti trajao je teror, paljevine, robljenje, kuluk, te&scaron;ki nameti, iživljavanje. Beograd je postao velika tržnica roblja, načičkan koljem s glavama posečenih Srba. Strah je bio sveprisutan, brojna sela su opustela. Nemogućnost iole normalnog života, op&scaron;ta nesigurnost, dove&scaron;će do odmetanja u &scaron;ume, porasta hajdučije. U jesen 1814. izbila je, gotovo spontano, buna hadži Prodana Gligorijevića, u okolini Čačka, koju su Turci brzo ugu&scaron;ili. Po&scaron;to je teror nastavljen, na proleće 1815. grupa istaknutijih Srba, iz Rudničke, Valjevske i Beogradske nahije, ne mogav&scaron;i vi&scaron;e da izdrži represiju, okuplja se. Njih pedesetak, pored drugih Arsenije Loma, Milić Drinčić, Milutin Gara&scaron;anin, Nikola Katić, Lazar Mutap, dogovaraju se u Rudovincima i Vreocima da se podigne ustanak. Odlučuju da vođstvo ponude Milo&scaron;u Obrenoviću. Prilikom sastanka u manastiru Vraćev&scaron;nici, Lunjevici i Dragolju, Milo&scaron; se prihvatio vođstva planirane bune, posle izvesne uzdržanosti. Na narodnom saboru u Takovu, na Cveti, 23. aprila 1815, gde su se uglavnom na&scaron;li viđeniji Srbi iz rudničkog i čačanskog kraja, Milo&scaron; Obrenović je, kako je prethodno određeno, proglasio podizanje ustanka. Podigav&scaron;i krsta&scaron; barjak uputio je poziv da se narod diže na oružje, s nalogom da se drumovi za Turke zapreče. Iguman Vraćev&scaron;nice Melentije Pavlović blagoslovio je i pričestio ustanike. Tokom narednih četiri meseca trajale su borbe. Prvi sukobi izbili su na Rudniku, napadnuti su Turci koji su sakupljali porez. Učestvovali su Jovan Obrenović, Arsenije Loma, Sima Pa&scaron;trmac, Blagoje iz Knića. Milo&scaron; je potom brata Jovana Obrenovića i Lazara Mutapa poslao na Turke put Čačka. Milutina Gara&scaron;anina je usmerio da zapreči izlazak Turaka iz Beograda. Sam Milo&scaron; se prvih dana zadržao na Rudniku na koji je prodrlo ne&scaron;to Turaka koje je uputio Sulejman-pa&scaron;a Skopljak. Odatle, namerio je da zauzme Palež, dana&scaron;nji Obrenovac, kako bi presekao nastupanje Turaka od Beograda. Palež je bio važan i zbog veze sa Sremom odakle je, kao i tokom Karađorđeve bune, stizalo snabdevanje ustanika, oružjem, municijom, hranom, i drugim potep&scaron;tinama.Tim putem je započeo i povratak izbeglih. Austrijske vlasti, odnosno graničarska vojna komanda u Petrovaradinu, to su odlučno sputavale. Maja, Milo&scaron; je oslobodio i Valjevo, da bi se potom zaputio put Čačka, gde su trajale borbe na Ljubiću. Nakon četrdesetak dana te&scaron;kih borbi Turci su na Ljubiću poraženi. Sledilo je oslobađanje Kragujevca, Batočine, Grocke. U prvoj četvrtini jula Milo&scaron; je tukao Turke i kod Požarevca, koji su se zatim povukli južnije put Ćuprije. Potom je oslobođen Karanovac, dana&scaron;nje Kraljevo. Bitna promena u odnosu na Karađorđevu bunu bilo je blago, obazrivo pona&scaron;anje prema zarobljenim Turcima i njihovim porodicama, na čemu je upravo Milo&scaron; dosledno insistirao.Za žene i decu Turaka je obavezno obezbeđivao siguran odlazak van Srbije. Milo&scaron;u je uspe&scaron;nim razvojem ustanka uspelo da beogradske Turke i Sulejman-pa&scaron;u uglavnom zadrži zatvorene u Kalemegdanskoj tvrđavi. Stambol je potom naložio upućivanje kaznene ekspedicije iz Bosne. Njih je Milo&scaron; u Mačvi, kod Dublja, sredinom jula, odlučno porazio. Ibrahim-pa&scaron;a je zarobljen. Milo&scaron; mu je osigurao povratak u Bosnu. Poraz bosanskih poturica kod Dublja ispostavio se kao prelom. Bio je to kraj oružanog dela Milo&scaron;eve bune. Usledili su pregovori Mara&scaron;li Ali-pa&scaron;e i Milo&scaron;a Obrenovića. Vlast u Istanbulu odlučila se na popustljivost usled novih međunarodnih okolnosti. Težak poraz Napoleona u Rusiji promenio je sve. Otuda je Milo&scaron; Obrenović izvojevao pobedu s neuporedivo manje napora od onog koji je bio neophodan tokom Prvog srpskog ustanka, Karađorđeve bune. Posle pregovora sa bosanskim Hur&scaron;id-pa&scaron;om u Podrinju, Milo&scaron; se zaputio u dolinu Morave na pregovore sa Mara&scaron;li Ali-pa&scaron;om, &scaron;to je zavr&scaron;eno uspe&scaron;no negde početkom septembra. Nagla&scaron;avao je pritom da je njegova buna usmerena protiv Skopljak pa&scaron;e i zloupotreba, a ne protiv Turaka uop&scaron;te, pogotovo ne protiv Stambola. Vlasti u Istanbulu potom će postaviti Mara&scaron;li Ali-pa&scaron;u za beogradskog vezira. U potonjem periodu Milo&scaron; će postupno, malim koracima, osmi&scaron;ljenom diplomatijom, s velikim naporom i izda&scaron;nim potkupljivanjem, izvlačiti povoljniji položaj za Srbiju kojom je ovladao. Prethodno, Turci su sasvim ignorisali odredbe Bukure&scaron;tanskog mira iz 1812, odnosno garancije koje su bile predviđene za Srbe. Sada se, međutim, situacija iz osnova promenila. Prema prvom sporazumu Milo&scaron;a Obrenovića s Mara&scaron;li Ali-pa&scaron;om, Turci vi&scaron;e nisu zalazili u narod, već su boravili isključivo u gradovima. To je podrazumevalo da su dažbine turskim vlastima nadalje prikupljali lokalni istaknutiji Srbi. Samostalan život Srba seljaka, bez terora koji je najče&scaron;će bio sastavni deo neposrednog prisustva Turaka, omogućiće postupan oporavak i napredak sela, a onda i trgovine sa susednom Austrijom, gde je izvožena stoka gajena po &Scaron;umadiji, Mačvi, Braničevu, Pomoravlju. Uspostavljeno je svojevrsno dvovla&scaron;će, potvrđeno sultanovim beratom 1816. Shutterstock/frantic00 U Beogradu je utemeljena Narodna kancelarija, predstavničko i administrativno telo, sa zastupnicima 12 nahija. Predviđeno je me&scaron;ovito sudstvo. Tokom Narodne skup&scaron;tine 1817. Milo&scaron;a Obrenovića su sunarodnici proglasili za naslednog knjaza.Uspelo mu je, takođe, da izdejstvuje da Crkva na prostoru kneževine bude predvođena srpskim arhijerejima, čime je odstranjena vlast Carigradske patrijar&scaron;ije, &scaron;to je imajući u vidu te&scaron;ko iskustvo Srba sa grčkim sve&scaron;tenstvom i posebno vladikama, imalo ogroman značaj. Porta je to potvrdila 1830. Tokom 24 godine prve vlade knjaza Milo&scaron;a Obrenovića u Srbiji je podignuto ili obnovljeno čak 239 crkava, među kojima su isključivo njegovim sredstvim izgrađene 53. To ga, izvesno, posle Nemanjića, čini vodećim zadužbinarom Srpske crkve. Samoupravna prava Milo&scaron;eve Srbije regulisana su, odnosno pro&scaron;irena, sultanovim hati&scaron;erifima iz 1830. i 1833. Obaveze srpskih seljaka prema turskim vlastima tada su, trajno, postale sastavni deo danka koji je plaćan Visokoj porti u Istanbulu. To je značilo da su agrarni odnosi tipični za Tursku, feudalizam, iz Srbije Milo&scaron;a Obrenovića odstranjeni.Dotada&scaron;nja spahijska zemlja podeljena je seljacima. Bila je to prava dru&scaron;tvena revolucija, kako se izrazio opisujući taj period istorije Srbije veliki nemački istoričar Leopold Ranke. Hati&scaron;erifom iz 1833. Srbija knjaza Milo&scaron;a je i teritorijalno pro&scaron;irena prostorom jo&scaron; &scaron;est nahija. Od tada Kneževina Srbija je pokrivala otprilike čitav prostor koji je sačinjavao Karađorđevu Srbiju. Potvrđen je autonomni status, a Milo&scaron;u nasledno kneževsko zvanje. Tada je zapravo najče&scaron;će kori&scaron;ćen termin knjaz i knjažestvo, s logikom da lokalnih kneževa, tada se govorilo knezova, ima mnogo, kao i ranije, dok je knjaz Milo&scaron; jedinstven.

Ovo je presudni događaj novije istorije Srba

1 Komentari