Pedeset godina od smrti Ive Andrića

Rođen je oktobra 1892. u mestu Dolac, koje je danas sastavni deo Travnika. Detinjstvo je uglavnom proveo u Vi&scaron;egradu, na Drini, koja će postati njegova velika književna inspiracija. Po okončanju osnovnog &scaron;kolovanja u Vi&scaron;egradu, u Sarajevu pohađa gimnaziju. Taj period ispostaviće se kao formativni. Tu, u Sarajevu, Andrić postupno postaje pristalica onog &scaron;to će postati poznato kao integralno jugoslovenstvo, kretao se među pripadnicima, neformalnim, Mlade Bosne. Sa jedne strane postojao je izvesno uticaj &scaron;kolskog kruga. Sa druge, na njega je verovatno presudno uticao gimnazijski profesor Tugomir Alaupović, rođen takođe u Dolcu, inače rimokatolik, ali veliki pristalica jugoslovenstva, ministar vera u ranoj fazi Kraljevine SHS, član Dru&scaron;tva Svetog Save. Kako se vidi iz njegovih potonjih dela bio je, od najmlađih dana, zadivljen pred knjigom.Zanavek ga je određivao taj svojevrsni mistični doživljaj knjige, koja mu je u &scaron;kolskim danima, usled te&scaron;ke sirotinje, bila nedostupna. Studirao je filozofiju, od 1912. u Zagrebu, nezadovoljan atmosferom nakratko nastavlja u Beču, a zatim od proleća 1914. u Krakovu. Studije je okončao sticanjem zvanja doktora nauka, iz oblasti istorije, u Gracu, 1924. godine. U to vreme nalazio se na poziciji diplomatskog službenika Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Doktorska teza bila je &quot;Razvoj duhovnog života u Bosni tokom turske vladavine&quot;. Po atentatu na Franca Ferdinanda 1914. odlazi u Split. Austrijske vlasti ga hapse ubrzo po&scaron;to je Svetski rat izbio, kao, kako je procenjeno, nelojalnog podanika, pristalicu jugoslovenstva. Sme&scaron;ten je potom u zatvor u Mariboru. Zatočenje je doživeo vrlo dramatično, kako je sam zabeležio &quot;ponižen do skota&quot;. Boravio je potom u nekoj vrsti kućnog pritvora u rodnom Travniku. Krajem rata, kada su stege popustile, amnestiran je po&scaron;to je na presto stupio Karlo Habzbur&scaron;ki. Među osnivačima je časopisa Književni jug, u Zagrebu. Bila je to važna publikacija koja je u Zagrebu izlazila tokom 1918. i 1919. Uređivali su je, u duhu jugoslovenstva, Niko Bartulović, Branko Ma&scaron;ić, Vladimir Ćorović i Ivo Andrić. Pridružili su im se potom Anton Novačan i Milo&scaron; Crnjanski. Među saradnicima Književnog juga nalazili su se i Tin Ujević, Miroslav Krleža, Vladimir Nazor, Isidora Sekulić, Antun Barac, Sima Pandurović, Ivo Vojnović, &Scaron;antić, Domjanić, &Scaron;imunović, Krklec, Cankar, Borivoje Jevtić. Kao literata, Andrić se pojavio kao poeta, prvo u časopisu Bosanska vila 1911. Prvu knjigu objavljuje 1918. pod naslovom &quot;Ex Ponto&quot;, bila je to poezija u prozi. U međuratnom periodu i nadalje, Andrić će pisati ekavicom. Ubrzo je stekao popularnost kao književnik. Postaje član Srpske kraljevske akademije, vrlo mlad, februara 1926. Za redovnog člana primljen je početkom 1939. Kao pripovedač, opisivao je gotovo isključivo, rodnu Bosnu, &scaron;to će ostati njegova centralna tema zanavek, mada je neretko bilo vidno da mu opisi negda&scaron;nje Bosne služe kao predložak za op&scaron;te pa i univerzalne vrednosti. Bio je to čist realizam, bistar i jasan, oslonjen na temeljnu op&scaron;tu kulturu i obrazovanost pisca. Verovao je, po svemu sudeći, da umetnost čoveku daje trunku lepote i smisla, u svetu prepunom nevolja i jada. Opisivao je Bosnu kao prostor sudara pa i prožimanja svetova, istočnog i zapadnog hri&scaron;ćanstva, islama, pa i judaizma, sudara Istoka i Zapada, prostor surovog nasleđa, terora istorije, iracionalne mržnje. Po okončanju Svetskog rata nakratko radi u Ministarstvu vera u Beogradu, gde ga je doveo Tugomir Alaupović. Odatle prelazi u Ministarstvo inostranih dela. Kao diplomata boravio je u Rimu, Bukure&scaron;tu, Trstu, zatim u Gracu, gde će okončati studije.Potom, posle boravka u Beogradu, bio je diplomata u Marselju, pa izvesno vreme provodi u Parizu, gde je istraživao arhivsku građu francuskog konzulata u Travniku, &scaron;to će mu docnije poslužiti za oblikovanje &quot;Travničke hronike&quot;. Diplomatsku službu zatim nastavlja u Madridu. To je period nastanka njegove fascinacije Gojom i njegovim slikarstvom. Nepunu godinu potom provodi u na&scaron;em poslanstvu u Briselu, a odatle tri godine predstavlja Jugoslaviju pri Dru&scaron;tvu naroda u Ženevi. Od 1934. nalazi se u Beogradu, napredujući nadalje u hijerarhiji Ministarstva spoljnih poslova. Kao diplomata vrhunac je doživeo u vreme vlade Milana Stojadinovića, kada je bio druga ličnost ministarstva. Stojadinović je predsedavao Savetu ministara, Vladi Kraljevine Jugoslavije od juna 1935. do februara 1939. Knez Pavle ga je aprila 1939. uputio na položaj poslanika na strani, ambasadora Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Bila je to mučna situacija, Nemačka septembra 1939. započinje Drugi svetski rat. Kada je aprila napadnuta i okupirana Kraljevina Jugoslavije, sme&scaron;ten privremeno sa kolegama iz na&scaron;eg poslanstva u Konstancu, Andrić odbija ponudu da pređe u &Scaron;vajcarsku, tada omiljeno utoči&scaron;te. Vraća se u okupirani i dobrim delom razoreni Beograd.Narednih godina boravio je u Prizrenskoj ulici u Beogradu u stanu prijatelja Brane Milenkovića, poznatog advokata. Tu živi tokom perioda okupacije i prvih poratnih godina. Tokom okupacije pi&scaron;e najvažnija dela. Tada nastaju &quot;Travnička hronika&quot;, &quot;Na Drini ćuprija&quot;, &quot;Gospođica&quot;. Postaje predsedavajući Dru&scaron;tva književnika Jugoslavije, ubrzo po oslobođenju. Čak je pristao na članstvo u Komunističkoj partiji Jugoslavije, po svemu sudeći bez odu&scaron;evljenja. Shutterstock/Mdisk Upravo kao &scaron;to se tokom okupacije držao sasvim po strani, insistirajući na tome da se njegovi književni radovi ne objavljuju, i nakon oslobođenja je uglavnom bio uzdržan i oprezan. Bio je to izvesno režim kojim nije bio odu&scaron;evljen, ali sa druge strane zemlja je bila oslobođena, Jugoslavija obnovljena, a to je njemu bilo najvažnije. U potonjem periodu pi&scaron;e &quot;Prokletu avliju&quot;.Prilikom dodeljivanja Nobelove nagrade, decembra 1961. u Stokholmu, obratio se kratkim slovom u kom je sa jedne strane govorio o svojoj zemlji, kako je rekao, &quot;maloj među svetovima&quot;, sa druge, govorio je o ulozi i položaju pisca. Tom Hooliganov/ Shutterstock Pomenuv&scaron;i, pored drugog, davna&scaron;nju misao &quot;Razmi&scaron;ljao sam o drevnim danima i sećao se godina večnosti&quot;. Kako je neretko nagla&scaron;avao, samo neuki mogu verovati da je pro&scaron;lost mrtva. Vredi pomenuti, zama&scaron;na sredstva koja Nobelova nagrada podrazumeva darovao je Bosni i Hercegovini za izgradnju javnih biblioteka i popunjavanje bibliotečkih fondova. Njegovo poslednje delo bilo je nedovr&scaron;eni, posthumno objavljeni &quot;Omer-pa&scaron;a Latas&quot;. Po svemu sudeći, nije se oporavio nakon iznenadne smrti supruge Milice Babić, marta 1968. Bila je to mladalačka ljubav. Venčali su se septembra 1958. po&scaron;to je Miličin prvi suprug preminuo. Ovaj svet napustio je 13. marta 1975. u voljenom Beogradu, usamljen, iako predmet op&scaron;teg uvažavanja, već godinama te&scaron;ko bolestan.

Pedeset godina od smrti Ive Andrića

3 Komentari