Procurili dokumenti: Nuklearna eksplozija; U sve umešana Rusija

Prema pisanju lista Financial Times, delegacija je tražila pristup ruskoj stručnosti u oblasti tehnologija dvostruke namene, uključujući alate za simulaciju nuklearnih eksplozija i radioaktivne izotope koji mogu poboljšati prinos nuklearnih bojevih glava.

Istraga se zasniva na internoj prepisci, putnim evidencijama i korporativnim dokumentima dobijenim iz iranskih i ruskih izvora.

Petočlanu iransku grupu predvodio je nuklearni fizičar Ali Kalvand, koga zapadni zvaničnici identifikuju kao visoku ličnost u iranskoj Organizaciji za odbrambene inovacije i istraživanja (SPND). Sjedinjene Države su označile SPND kao naslednika iranskog programa nuklearnog naoružanja pre 2004. godine.

Delegaciju su činili predstavnici kompanije DamavandTec, kompanije sa sedištem u Teheranu koja je pod američkim sankcijama zbog aktivnosti nabavke za SPND, i oficir iranske vojne kontraobaveštajne službe.

Dokumenti koje je dobio Financial Times, uključujući prepisku, putne zapise i korporativne podneske, ukazuju da je iranska grupa posetila najmanje dve ruske institucije: Tehnoekspert i Istraživački centar Torij.

• Putin uzvraća udarac; Trampe, nuklearni bombarderi su raspoređeni FOTO
• "Ohladite strasti, mi imamo nuklearno oružje"

Obe su povezane sa tehnologijama za koje stručnjaci za neširenje nuklearnog oružja kažu da bi mogle pomoći u testiranju nuklearnog oružja, kao što su akceleratori elektrona i klistroni koji se koriste u sistemima sa blic rendgenskim zračenjem. Ovi sistemi mogu simulirati unutrašnju dinamiku nuklearne eksplozije bez detonacije, tehniku koja se koristi za procenu performansi mehanizma implozije oružja.

Zapadne obaveštajne agencije su procenile da, iako Iran nije formalno ponovo pokrenuo svoj program nuklearnog oružja – koji je 2003. godine zaustavio vrhovni vođa Ali Hamnei – preduzeo je korake da održi tehničko znanje koje bi smanjilo vreme potrebno za izgradnju nuklearnog uređaja ako bi se donela politička odluka.

U maju 2024. godine, kompanija DamavandTec je podnela zahtev ruskom dobavljaču za radioaktivne izotope, uključujući tricijum – materijal koji podleže strogoj međunarodnoj kontroli zbog svoje uloge u povećanju eksplozivnog prinosa nuklearnih bojevih glava.

Iako nema dokaza da su izotopi isporučeni, stručnjaci kažu da se takvi upiti od strane odbrambenih organizacija smatraju značajnim rizicima od širenja oružja.

Među iranskim delegatima bio je Soruš Mohtašami, nuklearni fizičar sa stručnjakom za neutronske generatore, koji su komponente sa civilnom i vojnom upotrebom, uključujući i pokretanje nuklearnih eksplozija.

Profimedia/Fatemeh Bahrami/Anadolu/ABACAPRESS.COM

Njegovog mentora na doktorskim studijama Ferejduna Abasi-Davanija sankcionisale su UN zbog umešanosti u prethodne napore Irana u razvoju nuklearnog oružja. Abasi-Davani je kasnije poginuo u izraelskom vazdušnom napadu usmerenom na sedište SPND-a u junu 2025. godine, tokom izraelsko-iranskog sukoba.

Među ostalim članovima delegacije bili su pojedinci koji su ranije bili povezani sa sankcionisanim entitetima, kao što je Džavad Gasemi, bivši rukovodilac kompanije Paradise Medical Pioneers i trenutni izvršni direktor kompanije Imen Gostar Raman Kish, koji obojica imaju veze sa iranskim odbrambenim sektorom i Korpusom islamske revolucionarne garde (IRGC).

Kalvand, diplomirani student Kijevskog politehničkog instituta i tečni govornik ruskog jezika, dobio je zvanični poziv u Moskvu od ruskog naučnika Olega Masljenikova, čije firme proizvode tehnologije relevantne i za svemirske komunikacije i za nuklearna istraživanja. Prema pisanju Fajnenšel tajmsa, poseta grupe takvim objektima zahtevala bi odobrenje ruskih bezbednosnih službi.

Izveštaj dolazi usred šire zabrinutosti zbog evoluirajuće prirode saradnje između Irana i Rusije. Iako se Rusija istorijski protivila razvoju nuklearnog oružja od strane Irana, neki zapadni analitičari sugerišu da se stav Moskve možda menja u kontekstu njenog geopolitičkog takmičenja sa Zapadom.

Tekući rat Rusije protiv Ukrajine, tvrde oni, mogao bi da navede Moskvu da preispita prethodne obaveze o neširenju oružja.

Američki zvaničnici i stručnjaci za neširenje oružja nastavljaju pažljivo da prate aktivnosti SPND-a, napominjući da je strategija organizacije usmerena na održavanje naučne i tehničke baze potrebne za potencijalno buduće naoružavanje, umesto na otvoreno kršenje međunarodnih sporazuma.

Teheran je dosledno negirao da teži proizvodnji nuklearnog oružja, pozivajući se na verske zabrane i tvrdeći da je njegov nuklearni program isključivo mirnodopskog karaktera. Iranska vlada nije odgovorila na zahtev Fajnenšel tajmsa za komentar. Portparol Kremlja Dmitrij Peskov, kao i predstavnici ruskih institucija imenovanih u istrazi, takođe su odbili da komentarišu.

Iako je Izrael izvršio višestruke napade na objekte i osoblje povezano sa SPND-om, stručnjaci upozoravaju da bi osnovna infrastruktura i institucionalno znanje mogli ostati netaknuti.

"Izrael ne može potpuno uništiti iranski nuklearni program", rekla je Nikol Grajevski iz Karnegijeve fondacije za međunarodni mir. "Zato što je Iran izgradio sistem osmišljen da nadživi pojedinačne naučnike."

Ranije ove godine, iranski parlament je ratifikovao 20-godišnji sporazum o strateškoj saradnji sa Rusijom, formalizujući zajedničke obaveze u vojnoj, tehnološkoj i ekonomskoj oblasti. Sporazum uključuje odredbe o transferu oružja, zajedničkim vežbama i saradnji u nuklearnim i digitalnim tehnologijama – produbljujući bilateralni savez u vreme rastućih zapadnih sankcija.