Veltvohe: Zaboravljeni egzodus Evrope – pre 30 godina Hrvati proterali srpsku manjinu

Kako  navode, dok "zapadna perspektiva" često slavi tu operaciju kao opravdani čin oslobođenja, ona zanemaruje složeno poreklo sukoba, patnju srpskog civilnog stanovništva i uznemirujuće nasledje nacionalističkog ekstremizma koje je oblikovalo tok rata.

U tekstu "Zaboravljeni egzodus Evrope: Pre trideset godina, Hrvati su proterali svoju srpsku manjinu", Veltvohe ističe da je odavno potrebno dublje i iskrenije ispitivanje.

Kako list podseća, pre tačno 30 godina, 4. avgusta 1995. godine, hrvatska vojska je pokrenula operaciju "Oluja", ofanzivu velikih razmera koja je označila prekretnicu u ratovima nakon raspada Jugoslavije, u kojoj su u roku od četiri dana, hrvatske snage povratile teritorije pod kontrolom samoproglašene Republike Srpske Krajine, čime je efikasno okončana srpska kontrola nad velikim delovima centralne i južne Hrvatske, gde je srpsko stanovništvo živelo vekovima.

Dodaje se da su pre jugoslovenskih ratova, etnički Srbi činili oko 12 procenata hrvatskog stanovništva, odnosno oko 580.000 ljudi, a da je prema popisu iz 2021. godine, ovaj broj pao na samo 123.892, što ne odražava samo raseljavanje tokom rata, već i prepreke povratku, pravnu nesigurnost i dugoročnu marginalizaciju.

Za mnoge Hrvate, ističe Veltvohe "Oluja" predstavlja trenutak trijumfa i obnavljanja državnosti, dok je za Srbe to humanitarna katastrofa i nacionalna trauma.

Agencija UN za izbeglice i Human rights watch procenjuju da je između 200.000 i 250.000 etničkih Srba pobeglo iz Hrvatske tokom i neposredno nakon operacije jednog od najvećih raseljavanja stanovništva u Evropi od Drugog svetskog rata, kao i da su mnogi napadnuti tokom povlačenja, posebno stariji koji su ostali.

Organizacije za ljudska prava dokumentovale su stotine smrti civila i sistematsko uništavanje srpskih sela, a UN i Međunarodni krivični sud opisali su posledice kao namerno etničko čišćenje.

Iako je Hrvatska obećala da će olakšati povratak, navodi list, proces je bio spor, birokratski i često neprijateljski nastrojen - mnogi povratnici su zatekli svoje domove uništene ili okupirane, legalni putevi za povratak bili su uglavnom neefikasni, neki su se suočili sa diskriminacijom u oblastima kao što su zapošljavanje, obrazovanje i pravni status.

"Da bismo razumeli zašto su se Srbi u Hrvatskoj pobunili početkom 1990-ih i proglasili Republiku Srpsku Krajinu, mora se sagledati dalje od jednostavnih narativa o etničkoj agresiji i razmotriti duboko ukorenjenu istorijsku traumu srpske zajednice. Tokom Drugog svetskog rata, fašistički ustaški režim, kao nacistička 'Nezavisna Država Hrvatska' (NDH), vodio je genocidnu kampanju protiv Srba, Jevreja i Roma. Desetine hiljada, neki izvori kažu stotine hiljada, Srba su ubijene u koncentracionim logorima poput Jasenovca, a čitava sela su zbrisana sa lica zemlje", navodi list.

Dodaje se da su se mnogi Srbi, kada se raspala Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija krajem 1980-ih i početkom 1990-ih, koji su u Hrvatskoj živeli vekovima, plašili oživljavanja ideologije koja je nekada progonila njihove porodice, kao i da ti strahovi nisu bili neosnovani.

"Retoriku novog hrvatskog rukovodstva pod predsednikom Franjom Tudjmanom karakterisao je istorijski revizionizam i dvosmislen stav o ustaškom nasledju. Tudjman je javno umanjivao obim zločina i dozvolio rehabilitaciju ustaških simbola i figura u novom nacionalnom narativu Hrvatske. Rani hrvatski ustav je lišio Srbe statusa konstitutivnog naroda - simbolična, ali duboka promena. Simboli srpskog jezika su uklonjeni. Ponovno uvodjenje zastave 'šahovnice' (šahovnice), koja je vizuelno podsećala na ustaški amblem, povećalo je strah. U takvoj klimi, mnogi Srbi su videli da im je ugrožen kulturni identitet i bezbednost", navodi list.

Pobuna u Krajini, ocenjuje se, bila je podjednako izraz istorijskog sećanja i straha koliko i politički ili teritorijalni čin.

Navodi se da je Hrvatska danas članica EU i NATO-a, ali da uprkos medjunarodnoj integraciji, uznemirujući odjeci prošlosti ostaju.

"Javne ličnosti, muzičari i političari nastavljaju da veličaju aspekte ustaškog nasledja. Nedavni koncert kontroverznog pevača Marka Perkovića, zvanog 'Tompson', sadržao je skandiranja i simbole iz ustaške ere. Koncert je privukao 500.000 nacionalista i desničarskih ekstremista i nije samo tolerisan već su mu prisustvovali i premijer (Andrej) Plenković i drugi ministri. Čuli su Tompsona kako viče 'Za dom!', što je ekvivalentno 'Zig Hajl!'. U svojim pesmama, Perković veliča ustaške zločine u Jasenovcu i Staroj Gradiški, gde je počinjen genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima", navodi list.

Ističe se da je, kako se približava trideseta godišnjica operacije Oluja, došlo vreme za sveobuhvatnu reprocenu - onu koja priznaje sve žrtve, a ne samo one koje deluju politički korisno, posebno na Zapadu i u EU.

"Isceljenje zahteva empatiju, priznanje i hrabrost od strane politike i društva.

Pomirenje se ne postiže trijumfalizmom ili selektivnim sećanjem. Ono počinje istinom - a to mora da uključuje glasove onih koji su raseljeni, ućutkani i izbrisani iz kolektivnog pamćenja. Tek tada Evropa može da tvrdi da je naučila lekcije iz svoje tragične istorije", zaključio je švajcarski list.