Mohačka bitka – Slom "Hrišćanskog Štita"

Otomanska imperija tog perioda je nezadrživo rasla, kako na istoku, tako i na zapadu. Koristeći istočnjačku doktrinu brojčano velike i disciplinovane vojske čiju su osnovu činile relativno malobrojne elitne jednice (1), osvajali su teritoriju za teritorijom. Motivisani (2), vođeni kompetentnim oficirima i više nego sposobnim sultanima, bili su dostojan protivnik na svakom bojištu. Mađarsko kraljevstvo XV veka se prostiralo od Šlezije na severu do Dunava na jugu i od Karpata na istoku do današnje Slovenije na zapadu (3). Sa vojne tačke gledišta, Mađari su razvili sopstvenu doktrinu kombinujući Zapadne i Istočne elemente. Tako su pored teške konjice, simbola Zapadnog načina ratovanja, široko koristili i laku konjicu naoružanu lukovima i strelama. Ti laki konjanici – Šekeli – su, sasvim zasluženo, imali izuzetnu reputaciju izgrađenu brojnim pobedama nad turskom lakom konjicom. Takođe, respektivna ekonomska moć kraljevstva je omogućila najam sasvim dovoljnog broja plaćenika u vreme pohoda. Tokom XV veka Turci i Mađari su se sukobili u brojnim bitkama. Predvođeni nadaleko čuvenim vojskovođom Janošem Hunjadijem, "Belim Vitezom", Mađari su izvojevali sjajne pobede, ali i pretrpeli neugodne poraze. Pohod 1443. i odbrana Beograda 1456. spadaju u najznačajnije.

U pohodu leta 1443. Mađarska vojska je, pojačana hrišćanskim dobrovoljcima, krenula na jug iz Beograda. Do novembra skoro čitava Srbija, Bugarska i Albanija su bile pod Mađarskom kontrolom. Uspeh je bio toliki da su Turci mirovnim ugovorom  priznali Mađarima sve teritorijalne dobitke. I pored Hunjadijevog protivljenja, na insistiranje katoličke crkve, mir je prekršen i pohod nastavljen. Završio se uništenjem hrišćanske vojske u bici kod Varne 1444.

Herojska odbrana Beograda 1456. je bila kruna Hunjadijeve blistave vojničke karijere. Zahvaljujući njegovom strateškom geniju, višestruko brojnija turska vojska je potučena do nogu. Ova pobeda je značajno oslabila turski pritisak na južne granice Mađarske u narednim decenijama.

Zajedničko za sve tursko-mađarske bitke XV veka je da ni jedna nije nosila epitet "odlučujuća". Turci su strpljivo čekali nepromišljen potez Mađara i igrali na kartu iscrpljivanja, dok su Mađari  postojano čuvali svoje granice i koristili svaku tursku slabost da zadaju kontraudarac. Više od veka Mađari su bili čvrsta prepreka daljoj turskoj ekspanziji i postali poznati kao "Hrišćanski Štit".

Dolazak XVI veka nije doneo ništa dobro Mađarima. Jake kraljeve zamenili su slabi, a na bojnom polju nije bilo čoveka koji bi dostojno nasledio Hunjadija. Uz to, zahvaljujući unutrašnjim problemima, ekonomska moć kraljevstva je oslabila. Ovo je opet imalo za posledicu kako pad brojnosti i kvaliteta stajaće vojske, tako i nemogućnost najma odgovarajućeg broja plaćenika.

1516. na mađarski presto stupa 15-godišnji Lajoš II. Samo pet godina kasnije, 1521, Beograd pada u turske ruke. Padom grada, južna Mađarska je ostala praktično nebranjena. Uviđajući svu ozbiljnost situacije, Lajoš se 1522. ženi Marijom od Austrije u nadi da će mu Habsburzi, vladari Austrije, priteći u pomoć. Na njegovu žalost, taj brak je samo još više ugrozio Mađarsku.

Naime, turski sultan Sulejman I je osetio opasnost koju Otomanskoj imperiji može doneti savez Mađarske i Austrije, te je odlučio da slomi mađarsku vojnu moć preventivnim udarom. U tu svrhu, okupio je vojsku od oko 100,000 ljudi i 300 topova (4) koja je krenula iz Beograda leta 1526.

Mađarska vojska koja je čuvala granice sa Otomanskom imperijom je bila podeljena na tri regionalne grupe. Hrvatsku je čuvala vojska od 5,000 ljudi pod grofom Frankopanom, za odbranu Transilvanije je bilo zaduženo 13,000 ljudi pod Janošem Zapoljom, dok je u centralnoj Mađarskoj bilo stacionirano oko 25,000 ljudi pod direktnom komandom kralja Lajoša (4). Imajući u vidu dužinu tursko-mađarske granice i relativno mali broj vojnika kojim je raspolagao, Lajoš je čekao prvi Sulejmanov korak. Ovo prepuštanje inicijative Turcima će se pokazati kao jedan od odlučujućih faktora u slomu "Hrišćanskog Štita".

Želeći da izazove bitku u kojoj će uništiti mađarsku vojsku, Sulejman se nije mnogo dvoumio. Prateći Dunav, uputio se direktno ka Budimu i Pešti takvom brzinom da ni Frankopan ni Zapolja nisu bili u mogućnosti da stignu na vreme i pomognu svom mladom suverenu. Naravno, izbegavanje bitke i prepuštanje prestonice Turcima nije dolazilo u obzir, jer bi time jasno bila prikazana i ogoljena sva slabost Mađarske.

Pošto je okupio vojsku centralne Mađarske, sve u svemu 13,000 pešaka, 12,000 konjanika i 50 topova, kralj Lajoš se suočio sa sultanom Sulejmanom na Mohačkom polju kraj Dunava, u ranim popodnevnim časovima 29. avgusta 1526.

Mađari su se postavili u standardnu formaciju centra i levog i desnog krila. Prve linije centra i desnog krila činila je teška konjica, a druge dobro uvežbana pešadija. Levo krilo, najbliže Dunavu, bilo je i brojčano i kvalitativno najslabije: linija lake konjice iza koje su postrojeni neiskusni i najslabije opremljeni pešaci. Centar je dodatno ojačan topovima.

Turska vojska se postavila formacijski slično, ali u tri linije. Prve dve linije centra i krila su formirali laki konjanici. Iza njih, na krilima su bile spahije, a u centru janičari. Topovi su takođe postavljeni u centar. Znatno brojniji, Sulejman je bio u poziciji i da pripremi iznenađenje za Mađare: odvojio je od glavnine oko 6,000 lakih konjanika sa zadatkom da obiđu mađarsko desno krilo i udare sa leđa ili sa strane.

Mađari su spremno dočekali dolazak Turaka na Mohač. Pre nego što je turska vojska potpuno završila postavljanje, mađarska konjica sa desnog krila je jurnula na tursko levo, razbila lake konjanike i izazvala opštu konfuziju u turskim redovima. Uočivši priliku, Lajoš je poveo svoj centar i levo krilo na neprijatelja u želji da maksimalno iskoristi šok i natera Turke u beg. Tako su mađarski topovi ostavljeni pozadi, van bitke.

U tim trenucima, turskoj vojsci je očajnički bio potreban predah da sredi pometnju u svojim redovima i da se reorganizuje. To im je omogućio juriš ranije izdvojenih 6,000 lakih konjanika koji su sa strane udarili u mađarsko desno krilo. Iako udar nije bio dovoljno jak da uništi Mađare, uklonio je pritisak dovoljno da se tursko levo krilo konsoliduje.

U centru, janičari su izdržali nalet teških konjanika, a turski topovi otvorili vatru. Izloženi artiljerijskoj paljbi iz neposredne blizine, mađarski pešaci su pretrpeli strahovite gubitke, toliko značajne da više nisu predstavljali efektivnu vojnu silu.

Dok je ravnopravna i krvava bitka u centru dostizala vrhunac, spahije na krilima turske vojske su prešle u kontranapad. Relativno lako, mađarsko slabo levo krilo je najpre odbačeno unazad, a zatim i razbijeno. Na desnom krilu, brojčana premoć Turaka je došla do izražaja. Najpre lagano, a zatim sve brže, Mađari su uzmicali, da bi se povlačenje naposletku pretvorilo u bekstvo.

Konačno, okruženu i sleva i zdesna spahijama, a pritisnutu spreda janičarima, i mađarsku elitu iz centra je napustila hrabrost. Mladi kralj Lajoš je svoj život završio na nedostojanstven način. Udavio se u reci pod težinom sopstvenog oklopa tokom bezglavog bega (5). "Hrišćanski Štit" je slomljen.

Pošto je ostvario svoj cilj, Sulejman je nakratko ušao u Budim i vratio se za Beograd pre zime. Ovo je bio mudar potez i sa vojne i sa političke tačke gledišta.

Vojno, ovaj turski pohod nije bio usmeren na osvajanje Mađarske, već na uništenje mađarske vojske, te Turci nisu bili logistički pripremljeni za dugotrajan rat. Prezimiti u Budimu bi značilo ozbiljno rizikovati kako nedostatak hrane, tako i vojnih zaliha u slučaju novih bitaka – na prvom mestu baruta.

Politički, izbegnuta je oštra reakcija Zapada – na prvi pogled, Mađarska je ponovo pripadala Mađarima. Ali, kralj Lajoš II je umro bez naslednika. U sledećim godinama, ionako teško ranjena Mađarska kraljevina je rastrzana borbama za presto između mađarskih plemića sa jedne i Habsburga sa druge strane.

Kao epilog, Habsburzi prisvajaju zapadnu Mađarsku, današnju Češku i delove Hrvatske. Budim i centralna Mađarska čvrsto padaju u turske ruke 1541. Severni delovi Mađarske uspevaju da očuvaju samostalnost do kraja XVI veka. 1596. pada grad Jegar, a sa njim i poslednji trag nekada snažne mađarske kraljevine koja se samostalno nosila sa Otomanskom imperijom više od veka. Mađari će sledećih 250 godina provesti pod stranom dominacijom, sve do revolucije 1848. i stvaranja Austro-Ugarske. A Turci su svoj pogled usmerili dalje ka zapadu. Ranije no što je iko na Zapadu pomišljao, turska vojska će se naći pod zidinama Beča. (1) Janičari – pešadijska elita i spahije – konjička elita.

(2) U Otomanskoj imperiji tog perioda socijalno poreklo nije imalo presudnu ulogu. I čovek najskromnijeg porekla je mogao da postane plemić ako je bio dovoljno sposoban. Ne treba zaboraviti ni religiju – islam je, kao i hrišćanstvo, bio moćan motivator.

(3) http://www.historicaltextarchive.com/hungary/hu15.gif

(4) Procene variraju od izvora do izvora, navedene brojke se najčešće pominju u literaturi.

(5) Po nekim izvorima, Lajoš je herojski poginuo u toku bitke. Ovo je ipak manje verovatno od prethodno navedene, opšteprihvaćene verzije događaja.

Korisni linkovi:

 http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Moh%C3%A1cs

 http://militaryhistory.about.com/od/16thcentury/a/Mohacs.htm

 http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=2051&HistoryID=ab87

 http://www.hungarian-history.hu/lib/warso/warso19.htm

Literatura:

Lord Kinross – The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire

Peter F. Sugar – A History of Hungary

Mohács – Géza Perjés

International Commission of Military History – From Crécy to Mohàcs : Warfare in the Late Middle Ages (1346-1526)