Kako danas izgleda najstarija duševna bolnica na Balkanu?

Najpoznatiji stanovnici "Doma za s uma sišavše", koji će svoja vrata za posetioce otvoriti u Noći muzeja 16. maja, bili su naši književnici Laza Lazarević kao lekar i Petar Kočić kao pacijent.

Doktorovu kulu je na brdu Guberevac 1824. godine podigao Vito Romita, lekar Miloša Obrenovića, i ostavio je doktoru Bartolomeu Kunibertu, koji je zbog nedostatka novca za održavanje, Kulu prodao knezu Milošu. Zdanje, koje predstavlja mešavinu konaka, palate i kule, nasledio je knez Mihailo Obrenović i 1861. doneo odluku da taj prostor postane psihijatrijska bolnica, odnosno "Dom za s uma sišavše" kako je tada nazvana. Psihijatar Svetislav Nikolić, šef Odseka za neurofiziologiju i neurologiju, danas je govoreći o istorijatu Doktorove kule, naveo da je bolnica prvo imala pet pacijenata, a samo pet godina kasnije 20.

Prvi lekarski izveštaj datira od 1861. a prva sačuvana istorija bolesti iz 1880. godine, kada se u istoriji srpske medicine pojavljuje Laza Lazarević, čije ime nosi današnja Klinika za psihijatrijske bolesti, a u čijem je sastavu i Doktorova kula.

Njegov potpis našao se na čak 50 od 150 najstarijih istorija bolesti koje su pronađene. Kompleks bolnice se širio kako se povećavao broj pacijenata, bio je ograđen zidinama, ali one nisu bile garancija da se neki pacijent neće iskrasti. Postojali su muški i ženski paviljon, paviljoni za mirne i uznemirene, kao i za prljave i čiste. Ključ bolničke kapije je sačuvan, kao i jedan od starih EEG aparata, koji je i sada u funkciji.

Foto: Tanjug / Oksana Toskiæ

Na ulazu u bolnicu nalazio se paviljon za opservaciju, a pacijenti su dolazili po nalogu suda, dok su oni koji su imali novca da se leče odlazili u Beč. Načelnik Odeljenja intenzivne nege I, psihijatar Slobodan Jovičić, pozivajući se na sećanja starijih kolega, priča da je prvi pacijent bila Kata Radmanova iz Požarevca, koja se nakon smrti muža odala alkoholu i prostituciji. Ona je kažnjena sa 30 kandžija i nakon toga je "sišla s uma" pa je iz zatvora poslata u bolnicu, odakle je pobegla.

Prema sećanju jednog od lekara, za vreme bombardovanja 1915. godine jedan od pacijenata Milan Popović pobegao je iz bolnice i vratio se s nekoliko austrougarskih zarobljenika i volova.

Budući da austrougarski vojnici od 1914. do 1918. godine nisu ulazili u Doktorovu kulu, priča se i da je korišćena za skrivanje. Jovičić je ukazao da je u jednom momentu u bolnici bilo čak 1.000 pacijenata. Dijagnoze su bile opsine, na primer: "govoruća apatija (mesecima ne progovara ništa)" ili "jedna potpuno beslovesna luda samo se smeje trči i skače..."

Prva klasifikacija duševnih bolesti je postavljena krajem 19.veka. Kod nas su prve dijagnoze poput melanholije, epilepsije i demencije stigle početkom 20. veka. Pacijenti su se, inače, lečili kapima opijuma, bromovom solju, rakijom i vinom, insulinskom komom, da bi se prvi lek pojavio 1953. godine.

Foto: Tanjug / Oksana Toskiæ

Koristili su se i elektro-šokovi, a torturu nad duševnim bolesnicima je pet godina nakon otvaranja bolnice ukinuo doktor Mladen Janković koji je navodno kandžije, koje nisu pronađene, odneo na tavan Doktorove kule.

Potreba za otvaranjem psihijatrijske bolnice kod nas prvi put u javnu raspravu ulazi 1837. godine, kada je jedan čovek sa znakovima duševne bolesti počinio ubistvo, ukazala je saradnica Noći muzeja Marina Andrić. Tome je prethodilo lečenje duševnih bolesnika u manastirima i u kućama na obodima grada.

Jedan takva je postojala i u Beogradu, na Dorćolu. Kako je ukazala Andrićeva, prva bolnica za lečenje psihijatrijskih bolesnika otvorena je u Londonu.

Doktorova kula je najstarija takva bolnica na Balkanu. Samo zdanje, koje dimenzijama i oblikom podseća na kulu, interesantno je jer predstavlja mešavinu dva stila -turskog i evropskog. Ipak, daleko su zanimljivije priče koje krije.

Prizemlje kuće nije autentično i pretpostavlja se da je to bio njen ekonomski deo. Danas se koristi za sastanke za psihoterapiju. Sprat, koji je potpuno netaknut, služio je za život i bio je luksuznog izgleda za to vreme. Kraj kamina, u doktorskoj sobi nastala je i Kunibertova Istorija Kneževine Srbije. Bolničku psihijatriju u Srbiji administrativno je osnovao knez Mihailo 1861. donošenjem zakona "Ustroenie doma za s´uma sišavše, kojim je propisano da će se “u ovo zavedenie primati i u njemu čuvati i lečiti samo s´uma sišavša lica svake struke, zgranuta (paralitie) i od padajuće bolesti (epileptie) stradajuća, kako muška tako i ženska, i to kako odrasli tako i deca"”.

Foto: Tanjug / Oksana Toskiæ

.