Mitovi srpske istorije: Kraljević Marko vs. Vuk Branković ili između junaštva i izdaje (drugi deo)

Međutim, ,,izdajeˮ jeste bilo, ali se ona desila u vezi sa, u našoj javnosti mnogo manje poznatom, tzv. drugom bitkom na Kosovu polju do koje je došlo između 17. i 20. oktobra 1448. godine. U toj bici opet su se, kao i u onoj daleko poznatijoj i sudbonosnijoj, sukobili hrišćani i Osmanlije, ali ovoga puta to nisu bili Srbi i Turci, već Mađari i Turci.

Pročitajte i prvi deo priče "Mitovi srpske istorije: Kraljević Marko vs. Vuk Branković ili između junaštva i izdaje".

Mađarske trupe predvodio je ugarski palatin Janoš Hunjadi (odnosno Sibinjanin Janko iz srpskih epskih pesama), dok je na čelu osmanskih snaga stupao sultan Murat II, daleki potomak i imenjak osmanskog vladara koji je na istom mestu smrtno stradao tokom prve bitke na Kosovu polju.

Ovaj tzv. drugi Kosovski boj bio je okončan strahovitim porazom hrišćana.

Da bismo razumeli ,,izdajuˮ do koje je u kontekstu te bitke zaista i došlo, kao i ulogu Brankovića u njoj, potrebno je da se vratimo nekoliko godina unatrag.

Ovom okršaju prethodile su čak tri velike bitke koje su uokviru tzv. „Duge vojneˮ krstaši vodili protiv Osmanlija. Do njih je došlo 1443. i 1444. godine.

Osmanska vojska je, naime, u aprilu 1439. Krenula na srpsku Despotovinu i u svojevrsnom „blickriguˮ osvojila je bezmalo celu. Nešto duže su se održali samo Smederevo (osvojeno u avgustu te godine) i Novobrdo (palo u ruke hrišćana dve godine docnije).

Despot Đurađ, sin Vuka Brankovića, sklonio se u Ugarsku, ali nipošto nije odustajao od ideje da obnovi svoju Despotovinu.

Već sledeće, 1443. godine okupljena je hrišćanska vojna koalicija sa idejom da Osmanlije jednom za svagda protera sa Balkanskog poluostrva. Njen zapovednik bio je, kao što smo to već naglasili, moćni ugarski velikaš Janoš Hunjadi.

U jesen 1443. godine hrišćani su pobedili Osmanlije u jednom relativno manjem okršaju do koga je došlo kod Niša.

"Kraljeviæ Marko i Vuk Brankoviæ" / Autor: Nikola Radosavljeviæ, olovka na papiru, 2019.

Početkom decembra iste godine hrišćanske snage stupile su i u Sofiju. Tada je, međutim, hrišćanska vojska krenula u povlačenje zbog zime, ali su Srbi, koji su imali zadatak da čuvaju odstupnicu glavnini hrišćanskih snaga, nekako uspeli da savladaju Osmanlije u okršaju u blizini Suve planine. Bila je to najveća pobeda hrišćanskih snaga u ovom ratu. Upravo ovaj vojni uspeh produžio je život tada već uveliko klonuloj srpskoj Despotovini koja se održala sve do svog konačnog pada 1459. godine.

Okuraženi dotadašnjim uspesima ostvarenim na bojnom polju, hrišćani su naredne godine krenuli u novi pohod protivu Osmanlija. Srbi im se ovaj put, međutim, nisu priključili (!).

U bici do koje je došlo kod Varne hrišćanske snage doživele su težak poraz, ugarski kralj Vladislav je poginuo, a Janoš Hunjadi se jedva spasao.

Čitav ovaj uvod bio je neophodan kako bismo lakše razumeli okolnosti do kojih je došlo uoči, tokom i nakon tzv. drugog boja na Kosovu polju 1448. godine.

Sama po sebi, druga Kosovska bitka bila je plod isključivo Hunjadijeve jake želje da se osveti za poraz pretrpljen u bici kod Varne. Međutim, osmanski sultan Murat II preduhitrio je napadače i zahvaljujući odlično izvedenom iznenadnom napadu strahovito je porazio protivnike.

Na iznenađenje mnogih, u ovom pohodu nije učestvovao despot Đurađ iako se bitka vodila baš na teritoriji njegove države.

Despot je, kao i 1444. godine, procenio da je Osmansko carstvo isuviše moćno i da se nikako ne bi trebalo zaletati. Zbog toga ga je Hunjadi smatrao neprijateljem i tokom svog pohoda se na tlu Despotovine ponašao kao da se nalazi na neprijateljskoj teritoriji.

I kao da sve to samo po sebi već nije bilo dovoljno loše, već je despot Đurađ zarobio Janoša Hunjadija prilikom njegovog povlačenja sa Kosova. Kako bi ga oslobodio, despot je tražio za to vreme ogromnu svotu novca.

Usled teških posledica strahovitog poraza hrišćana do koga je došlo tokom tzv. drugog Boja na Kosovu polju širom Evrope proširila se vest o toj velikoj tragediji za koju je, kao jedan od glavnih krivaca, bio označen i optužen niko drugi do srpski despot Đurađ koji je, u očima savremenika, počinio ,,izdajuˮ opšte hrišćanske stvari u drugom Kosovskom boju.

Dejan Ristiæ / Foto: Bojan Džodan

Najranije tragove toga, odnosno,,izdajeˮ Brankovića, nalazimo u najstarijoj zapisanoj srpskoj epskoj pesmi koja nosi naslov ,,Orao se vijaše nad gradom Smederevomˮ.

Ova pesma zapisana je daleke 1497. godine na dvoru napuljskih kraljeva u današnjoj južnoj Italiji. Da budemo potpuno precizni, zapisao ju je Rođeride Pačijenca u gradiću Đoja del Kole koji se nalazi između Barija i Taranta. To se dogodilo 1. Juna 1497. godine.

Pesma svedoči o tome kako je despot Đurađ, neposredno nakon tzv. drugog Kosovskog boja krajem oktobra 1448. godine, zarobio, a potom i u svojoj prestonoj smederevskoj tvrđavi utamničio zapovednika hrišćanske vojske i istaknutog ugarskog velikaša Janoša Hunjadija.

Ova pesma, kao I potonji istorijski tekstovi i književna dela posvedočili su o tome da je despod Đurađ ,,izdaoˮ opšte hrišćansku stvar u kontekstu drugog Kosovskog boja.

Tu percepciju uloge despota Đurđa zabeležio je i znameniti Mavro Orbini u svom kapitalnom delu „Kraljevstvo Slovenaˮ, nastalom početkom XVII stoleća.

Upravo zahvaljujući brojnim epskim pesmama koje su, neposredno sledeći osnovni motiv dela pod naslovom ,,Orao se vijaše nad gradom Smederevomˮ bile usredsređena na ,,izdajstvoˮ despota Đurđa u drugom Kosovskom boju došlo je do sasvim neočekivanog obrta koji je vremenom doveo do toga da se ,,izdajstvoˮ despota Đurđa u kontekstu drugog Kosovskog boja (1448) sasvim nezasluženo prenese na njegovog oca Vuka koji je bio učesnik prvog Kosovskog boja (1389).

Istorijska istina zaista jeste da je u vezi sa bojem na Kosovu polju došlo do izdaje jednog od Brankovića, ali tu i takvu izdaju 15. (28.) juna 1389. godine nije počinio Vuk, već je to nedelo njegovog sina despota Đurđa do koga je došlo 1448. godine.

Međutim, usled nesporne činjenice da je prvi Kosovski boj (1389) po svojim posledicama, u viševekovnom razdoblju, bio neuporedivo značajniji i tragičniji po Srbe, nama danas nažalost anonimni tvorci epskih pesama preneli su izdajstvo sa sina na njegovog roditelja, odnosno sa manje bitnog drugog na sudbinski prvi Kosovski boj.

Ta, izuzetno snažna narodna tradicija, opstojavala je bezmalo do našeg vremena kada je, zahvaljujući jasnim rezultatima brojnih istraživanja u oblasti naučne istoriografije, došlo do nepobitnih saznanja koja Vuka Brankovića konačno i upotpunosti oslobađaju sramotnog tereta izdaje koju nije ni počinio.