Raška: Mesto susreta istorije i prirodnih lepota

Raška je po mnogo čemu neobična varoš. Nosi ime moćne srpske srednjovekovne župe i brze planinske reke, priroda joj je podarila mnogobrojne lepote, a minuli vekovi ostavili bogato kulturno-istorijsko nasleđe.

Piše: Jelena Matijević, Novosti.rs

Foto: CrniBombarder!!! / Wikipedia / CC BY-SA 3.0

Da se sve to sačuva i pokaže namernicima svesrdno se trude njeni žitelji, pa zbog mnogobrojnih manifestacija koje se u njoj organizuju tokom godine, mogu da joj pozavide i neki veliki gradski centri.

Smeštena u Jugozapadnoj Srbiji, Raška je, zapravo, jedinstveno mesto susreta dve planine i tri reke. Ušuškana je između Kopaonika i Golije, u dolini gde se Trnavska reka uliva u Rašku, a malo dalje i sama Raška u Ibar. Ne čudi zato što je ovaj gradić tokom godine "meta" i polazište planinara, splavara, paraglajdista, pecaroša, skijaša, aktivnih šetača... Tu su i mnogobrojni istoričari koje naučna istraživanja često dovedu u ovaj gradić, kao i hodočasnici koji baš iz Raške kreću "dolinom srpskih kraljeva" ili "srpskom dolinom vekova". Tako ovaj kraj nazivaju istoričari zbog blizine nekih od najvećih srednjovekovnih svetinja - manastira Studenica, Gradac, Končul, Nova i Stara Pavlica.

No, pre nego što krenu na odredišta u okolini Raške, namernici, uživaju i u samom gradiću. Jer, ima se šta videti. U samom centru je lepo uređen gradski trg, popločan neobičnim mozaicima, ukrašen cvećem i fontanom. On je glavno okupljalište mladih i starih Raščana. Nad njim dominira gradska crkva posvećena Svetom arhangelu Gavrilu, građena od 1871. do 1874. godine. Od trga do reprezentativnog zdanja opštine, kreće i pešačka zona, omeđena starim zdanjima i porodičnim kućama očuvanih fasada i zanimljive arhitekture koje su građene pre vek i više. I to poštujući prvi urbanistički plan Raške iz 1844. godine, koji je uradio Nikola Alković, samo godinu pre nego što je Knez Aleksandar Karađorđević, doneo "konačno rešenje o osnivanju varoši Raška".

Nedaleko od trga, u Ibarskoj ulici je i najstariji objekat u gradu - kuća Kursulića građena između 1878. i 1895. godine u stilu srednjoevropske građanske arhitekture. Po uzoru na nju, početkom minulog veka, izgrađene su gotovo sve kuće u Raški. Odlukom nadležnih zaštićena je i proglašena spomenikom kulture. Danas, kuća Kursulića je sedište Centra za kulturu, obrazovanje i informisanje "Gradac".

U prizemlju kuće nalazi se galerija u kojoj su izložena dela sa međunarodne likovne kolonije Akademije "Jelena Anžujska" koja se krajem jula održava u porti manastira Gradac. Galerijska postavka se menja svake godine, posle završetka aktuelne kolonije, a sva dela ostaju trajno vlasništvo grada. Na spratu zdanja Kursulića je gradska biblioteka, a u potkrovlju, od novembra 2015. godine i stalna, zanimljiva spomen soba posvećena danima kada je 1915. godine Raška bila ratna prestonica Kraljevine Srbije. Naime, 13 dana, od 31. oktobra do 12. novembra, u vreme povlačenja "srpske države i vojske", ovaj gradić je bio prestonica Srbije. U Kursulića kući teške odluke donosio je ceo ministarski savet na čelu sa Nikolom Pašićem, a na nekoliko sednica je prisustvovao i regent Aleksandar Karađorđević.

Kameni most na Ibru je još jedna od znamenitosti koja krasi Rašku. Građen je od 1893. do 1895. godine, na mestu gde je nekada bila najveća i najvažnija skela preko Ibra. Tokom borbi 1915. godine, Raščani su većinom napustili grad, a evakuišući se iz Raške, srpska vojska je, težeći da uspori nadiranje neprijatelja, digla u vazduh deo kamenog mosta. Obnovljen je tek 1925. godine.

"U krugu" trga je i Dom kulture, mesto održavanja jedne od najpoznatijih manifestacija u našoj zemlji - Raških duhovnih svečanosti. Već 23 godine, uvek od 19. do 25. avgusta, ove svečanosti su istinski "dobri duh grada". Tih dana u gradu se organizuju mnogobrojne tribine, predavanja, promocije knjiga, predstave i koncerti na kojima učestvuju najpriznatiji srpski pisci, naučnici, glumci i muzičari, kao i njihove kolege iz regiona. A, nagrada Raških duhovnih svečanosti, "Stefan Prvovenčani", za izuzetan doprinos srpskoj kulturi odavno ima status prestižne.

Pokraj Doma kulture prolazi i ulica, koja, iako to možda zvanično nije, svakako može poneti naziv "glavne". Jer, u njoj su načičkane prodavnice, radnje i u nizu, brojni kafići, kafane i etno-restorani. Kafiće uglavnom "okupiraju" mladi, dok su kafane i etno-restorani omiljeno mesto za čašicu razgovora pripadnika srednjih godina i starije. U njima se mogu pojesti izvrsni specijaliteti domaće kuhinje - hlepčići i jagnjetina ispod sača, savršena pastrmka, pita od borovnica... I sve to po vrlo pristupačnim cenama. U ovim objektima, ugostitelji svakog "stranca" ljubazno dočekaju, održe obavezan "brifing" o istoriji grada i okoline, a onda ga zadovoljni, sa šeretskim osmehom isprate rečima: "Dođite nam opet pošto ste se uverili da naša Raška nije vaška, a ni baška". U ovoj ulici, još od 1860. godine, svakog 14. oktobra, za praznik Pokrova presvete Bogorodice, održava se i čuveni Raški vašar. Jedan je od najstarijih u Srbiji i okuplja brojne trgovce i goste iz svih krajeva Srbije. Od pre tri godine, za vreme vašara, otvara se i "Domaćinska ulica" u kojoj se predstavljaju narodna radinost i tradicija raškog kraja.

Dani kraljice Jelene, koji se krajem maja ili početkom juna, održavaju u obližnjem manastiru Gradac, takođe su svojevrstna asocijacija na Rašku. Negujući sećanje na vladarku i svetiteljku, kraljicu Jelenu Anžujsku, ova trodnevna manifestacija na originalan način predstavlja kulturu i tradiciju raškog kraja.

Nezaboravan događaj je i regata "Tvrđava" koja, zapravo, predstavlja srednjovekovne tvrđave raškog kraja. Splavari se, pod zastavom jedne od tvrđava, takmiče za titulu "Vitez Ibra" i najbolje viteške ekipe. Start je u selu Kaznovići, četiri kilometra od Raške, a cilj je prolazak ispod kamenog mosta u gradu.