Ženska škola Jelene Anžujske

U mestu Brvenik postoje dva skretanja - levo za manastir Gradac, a desno, preko mostića, za staru i novu Pavlicu. Prvo možete poći desnim pravcem - i brzo stižete do Nove Pavlice, neka dva kilometra udaljenu od raskrsnice.

Sagrađena je negde oko 1383. godine kao zadužbina braće Musića, sestrića kneza Lazara. Crkva pripada tzv. moravskoj školi, ali sa veoma jednostavnim fasadnim površinama. Crkva je u trenutku kada smo stigli bila zaključana, ali zahvaljujući ljubaznoj monahinji koja se nalazila u konaku pored crkve, ušli smo unutra... Nekoliko stotina metara odatle nalazi se i Stara Pavlica, za koju nema pouzdanih podataka o vremenu nastanka. Prvi put se pominje u dvanaestom veku kao muški manastir i kao metoh manastira Studenice, u darovnoj povelji kralja Stefana Prvovenčanog, ali se veruje da je nastala pre epohe Nemanjića. Danas su sačuvani samo ostaci ovoga manastira. Crkva je posvećena svetim apostolima Petru i Pavlu.

Zatim nazad ka Ibarskoj magistrali, a onda, sa iste raskrsnice, put levo vodi ka manastiru Gradac.

Put od Brvenika do manastira Gradac je veoma lep, a i čini vam se nemogućim da bi bilo šta moglo da remeti sklad sa okolnim obroncima Golije. Gradac je zadužbina kraljice Jelene Anžujske, žene kralja Uroša Prvog. Manastir, posvećen Blagovestima, podignut je oko 1270. godine, a živopisan verovatno 1275. godine. Kraljica je ovde osnovala prvu žensku školu. Jelena Anžujska je ovde i sahranjena. Mada zidana pretežno u raškom stilu, vidljivi su i uticaji gotskog stila na elementima manastirske crkve - verovatno zahvaljujući kraljičinom uticaju i poreklu. U ovom kompleksu nalaze se osim velike Bogorodičine crkve još i manji hram Svetog Nikole, kao i konaci i trpezarija sa kuhinjom. Da li treba pomenuti da je i ovaj manastir stradao od Turaka? Na crkvi se jasno može videti srebrnosiva olovna linija koja opisuje koliko je malo ostalo od ove svetinje posle razaranja.

Freske su delimično sačuvane, stilski vezane za one iz Sopoćana. Mala crkva Sv. Nikole je tipa katoličke propovedničke crkve i sagrađena je verovatno da bi se u njoj mogla obavljati služba za radnike katoličke veroispovesti dok su trajali radovi na Bogorodičinoj crkvi. Ono što je najvažnije za svaki manastir, pa i ovaj - jeste to da je od 1990. godine u manastiru obnovljen duhovni život. Zahvaljujući tome bićete toplo primljeni - a hvala još jednom mladoj monahinji koja nam je bila domaćin u manastirskoj crkvi. Šta reći nego nešto slično onome iz akcije za Đurđeve stupove... kako je divno, Gospode, kada manastiri vaskrsavaju... Tako mlado, produhovljeno i obrazovano monaštvo je, Bogu hvala, danas sigurno najveće bogatstvo i naše Crkve, ali i cele Srbije...

Raspitivali smo se malo da li se od Gradca može stići nekom prečicom do Studenice. Neki put definitivno postoji, najverovatnije makadamski. Ako imate džip, vredi pokušati, inače bolje je vratiti se istim putem, i Ibarskom magistralom otići do Ušća, a zatim skrenuti levo ka Studenici, koja je udaljena odatle nekih 12 kilometara. (Malo pre Ušća, negde oko Baljevca je odvajanje za Jošaničku Banju.) Odličnim putem, uz poneki mali odron na putu i oprezniju vožnju, vrlo brzo se stiže do cilja. Vijugavim putem, kroz nezaboravne planinske predele, uzvodno uz rečicu Studenicu, tako je lepo voziti se da i ne osetite - a već ste ispred manastira.