Čelarevo - Dvorac prohujalih vremena

Zbog svojih estetskih, kulturnih i istorijskih vrednosti, značaja u društvenom i istorijskom propseritetu društva i svakako kao svedok brojnim istorijskim ličnostima, dvorac Dunđerski u Čelarevu je 1970. godine utvrđen za nepokretno kulturno dobro od najvišeg to jest izuzetnog značaja. Kompleks dvorca u Čelarevu sastoji se od nekoliko objekata smeštenih u prostranom parku, u neposrednoj blizini pivare Kompanije Carlsberg.

Čelarevo (nekadašnji Čeb) je naselje udaljeno 32 kilometra od Novog Sada, prema Bačkoj Palanci. Nakon odlaska Turaka, mnoga imanja u južnom delu Ugarske ostala su bez naslednika i vlasnika pa je tako i ovo pripalo državi. Leopold Marfi, ugledni plemić, glavni beležnik županije, otkupljuje imanje i počinje sa izgradnjom manjeg dvorca 1798. godine.

Nikola Bezeredi, živeći u manjem dvorcu, nastavlja sa uređenjem imanja, gradeći veći dvorac (1834-1837), zimsku baštu i katoličku crkvu. Nakon smrti, njegovi potomci prodaju imanje Lazaru Dunđerskom (1882. godine). Tada počinje procvat imanja i naselja. Lazar podiže špiritanu, parni mlin, hmeljarnike i pivaru.

Lazar je u svom dvorcu često dočekivao uvažene goste, kao što su to bili: Nikola Tesla, Paja Jovanović, Stevan Todorović i Laza Kostić (koji je upravo ovde, u čast ljubavi prema Lenki Dunđerski, napisao najlepšu ljubavnu pesmu "Santa Marija della Salute". U nekoliko navrata i sam kralj Aleksandar I Karađorđević bio je gost dvorca u Čelarevu. Istorijski značaj imanja Dunđerski nastavljen je i nakon oduzimanja, kada je u periodu 1947-1952. godine, nakon završetka Drugog svetskog rata, imanje pripalo Predsedništvu vlade FNRJ, a dvorac postao rezidencija Josipa Broza Tita.

Manji dvorac, letnjikovac, je stariji, prizemni objekat sa plitkim rizalitom na uličnoj i tremom sa drvenim potpornim stubovima, na zadnjoj fasadi. Dekoracija je urađena u giterima na prozorima i rozetama ispod pokrovnog venca.

Veći dvorac izgrađen je u klasicističkom stilu gradnje, prizemnog, pravougaonog objekta, sa prilaznom rampom i portikom sa četiri dorska stuba. Na zapadnoj, zadnjoj strani fasade nalazi se terasa sa stepeništem koje vodi u park. Projekat objekta stigao je od bečkih arhitekata, dok su radove izveli domaći graditelji Aman i Hofman. Pisani izvori ukazuju da je pre otkupa imanja, enterijer dvorca bio oslikan zidnim freskama. Ispod cele površine dvorca nalazi se suteren.

Paviljon zvani Bogomolja ili Zimska bašta, u dnu parka, bio je namenjen za odmor, zabavu i razonodu. Zidan je u stilu klasicizma, ali su kasniji radovi uticali da degradaciju stila i estetike objekta.

Do glavnog objekta vode dva simetrična ulaza, obeležena kamenim figurama lavova koji stoje na visokim postamentima, kao simboli snage, moći i junaštva.

Park pokriva površinu od oko pet hektara. Podignut je u pretežno engleskom, pejzažnom, vrtnom stilu, sa elementima francuskog stila, ošrih geometrijskih elemenata, koji je dominirao u vrtnoj arhitekturi tokom prve polovine 19. veka. Stavljen je pod zaštitu 1968. godine, kao značajno prirodno dobro III kategorije. Jedan je od vrednijih predstavnika vrtne umetnosti 19. veka na teritoriji Srbije. Park je bio pod upravom Muzeja Vojvodine, potom Poljoprivredno-industrijskog preduzeća "Podunavlje" iz Čelareva, da bi krajem 2007. godine status staratelja nad parkom pripalo Kompaniji Carlsberg Srbija.

U 12 prostorija dvorca, u periodu 1968-2002. godine, bio je smešten Muzej stilskog nameštaja i predmeta primenjene umetnosti, koji su izrađeni u stilovima baroka i rokokoa do secesije i neoklasicizma, a prikupljani širom Vojvodine. Muzej je zatvoren zbog rekonstrukcije objekta, koja je trebala da bude završena 2006. godine, a traje do danas... Pokrenosti muzeja su 2006. godine najvećim delom prenete u dvorac Dunđerski u Kulpinu.

Uprkos činjenici da se nalazi pod zaštitom države i to kao spomenik kulture od izuzetnog značaja (jedini dvorac od pedesetak na teritorji Vojvodine, sa pripadajućim statusom), veliki dvorac porodice Dunđerski nalazi se u veoma lošem stanju. Urgentna rekonsktrucija i restauracija jedini su načini da se objekat star preko 170 godina zaštiti od propadanja. Do nedavno je bio predmet brojnih projekata za revitalizaciju i njegovo stavljanje u funkciju turizma, kako se to radi u zemljama sa bogatim kultunim nasleđem tipa dvoraca.

Do danas se veliki broj pojedinaca, profesionalaca, organizacija, zajedno sa lokalnom samoupravom i zajednicom na različite načine borio protiv nebrige, kako bi ovaj biser opstao. Ogorčenost i negodovanje zbog nebrige su prouzrokovali burne reakcije koje ostaju na papiru, dok se stanje objekta pogoršava, strahujući da neće dočekati novo leto.