Bosiljgrad, planine i sneg

Iako ima pet pristupnih pravaca, Bosiljgrad nije mesto u koje se usput svraća. Za one koji se baš tamo namere, najzanimljiviji su prilazi preko Trgovišta i Radovnice ili onaj preko Besne Kobile, ali tuda se ne prolazi bez „lade nive” ili neuništivog „fiće”, kralja srpskih nedođija. U zimskim uslovima su, međutim, ti pravci isključeni. Doduše, tad je problematičan i glavni prilaz preko Vlasinskog jezera, jer je 1.200 metara visok prevoj Promaja uglavnom blokiran snegom. Najprohodniji je delom koji vodi kroz Bugarsku i 40 kilometara udaljenom Ćustendilu, ali je ulaskom naših komšija u Evropsku uniju, taj pravac, zbog šengenskih viza postao problematičan.

Autobus iz Beograda u Bosiljgrad polazi oko ponoći i preko Niša i Vlasinskog jezera pristiže na odredište oko osam sati ujutro. Ako vas jutarnje sunce probudi na prevoju kod Vlasinskog jezera uživaćete u igri jutarnje magle nad jezerom, a potom u predelima netaknute prirode kojima vijuga put prateći Božičku reku. Kod jezera se odvaja put za Strezimirovce, granični prelaz prema Bugarskoj, i manastir Palju, za koji meštani tvrde da je najstariji u Evropi. Manastirska crkva je posvećena Vavedenju presvete Bogorodice i podignuta je u 15. veku na temeljima starije bogomolje. Pored zaboravljenog manastira nalaze se dva lekovita izvora, od kojih je jedan dobar za oči, a drugi, kažu, prija trudnicama. Priča se da je Sveti Sava dva puta pohodio Palju.

Nedirnuta priroda

Put koji se lagano spušta ka Bosiljgradu prvo svraća u selo Božicu u kome se nalaze dve crkve, dve prodavnice i nekoliko starih kuća sa prepoznatljivim balkonima. Nekoliko kilometara dalje, reka se polako širi i prerasta u Lisinsko jezero. Vode Lisinske i Božičke reke je zaustavila brana, a moćne pumpe ih u periodima vršnih vrednosti struje vraćaju uz planinu, do dvadesetak kilometara udaljenog Vlasinskog jezera.

Panorama Bosiljgrada / Photo: Dragan Bosniæ

Bosiljgrad leži u prostranoj kotlini gde se Božička i Ljubatska reka spajaju i teku kao Dragovištica. Kažu da je nekad tu vladao kralj Busilo po kome je i grad dobio ime. Kada su Turci osvojili ove krajeve, narod se razbežao i Krajište je ostalo pusto sve do 17. veka. Proces obnove nikad nije završen, danas cela opština ima nepunih deset hiljada stanovnika.

U gradu koji je praktično spojen sa susednim selom Rajčilovac nalaze se hotel „Dukat” sa lokalnom radio stanicom, nekoliko restorana, Dom zdravlja, Centar za kulturu, osnovne i srednja škola, sportska hala, zelena pijaca, više prodavnica i nekoliko preduzeća koja su privatizovana ili su u fazi privatizacije. Najveće bogatstvo opštine su nedirnuta priroda, odnosno prostrane šume i obilje lekovitog bilja, značajna rudna bogatstva i velike mogućnosti za bavljenje stočarstvom. Najveći deo opštine se nalazi iznad 700 metara nadmorske visine, a planinski vrh Besna kobila se izdiže do 1923 metra.

Glavni snabdevač pitkom vodom je obližnje selo Izvor, koje je donedavno bilo i opštinsko sedište. Osim po bogatim izvorima i nalazištima fosfata, selo je poznato po neobično prostranoj i lepoj crkvi. Priča se da su tokom turske vladavine meštani hteli da podignu crkvu pored izvora i da je posvete Svetoj Trojici. Turci su, u želji da se narugaju raji, dozvolili da crkva bude podignuta na prostoru koji pokriva jedna goveđa koža. Domišljati meštani su kožu isekli na uzane trake i njom oivičili prostor koji crkva danas zauzima.

Svetac u turskoj odori

Retki posetioci ovog grada obavezno posećuju i selo Belut u kome se nalazi neobična etnografska postavka. Njenog autora sam sreo u prolazu i kako je žurio nisam imao priliku da sa njim razgovaram o projektu „Osmog dana” na kojem već decenijama radi. U kućice od blata i pruća, kakve su u tom kraju uobičajene, on je smestio predmete koje su nekad koristili njegovi sugrađani, i obogatio ih natpisima na drvenim pločama koje povezuju različite religije i različite civilizacije.

Crkva posveæena roðenju Presvete Bogorodice u Bosiljgradu

Najslikovitiji deo Bosiljgradske opštine je put ka planinama Dukat i Besnoj Kobili, koji prati donji tok Ljubatske reke i njenu klisuru. Na jednom delu reka je zajažena i tu se meštani rashlađuju tokom vrelih letnjih dana (kojih ovde i nema baš previše). Inače, na osnovu ispitivanja Higijenskog zavoda iz Vranja, stanovnici Bosiljgrada piju najčistiju vodu u tom delu Srbije.

Donja Ljubata je tipično planinsko selo sa prepoznatljivim kućama tog kraja. Okružena je planinskim vrhovima Besna Kobila (1.923 metra), Crnook (1.881 metar) i Valozi (1.829 metara) i beskrajnim livadama. U selu se nalazi crkva posvećena Vaznesenju Gospodnjem koja je nedavno obnovljena. Na ikonostasu pažnju privlači lik u turskoj odori. Međutim, krst u ruci i na fesu i natpis objašnjavaju da je reč o velikomučeniku Georgiju. Kako je crkva obnavljana i u periodu turske uprave, Georgije je lakše nalazio materijal za obnovu bogomolje obučen u tursku odeždu.

Put koji iz Bosiljgrada ide ka jugoistoku posle 13 kilometara produžava u Bugarsku, ka gradu Ćustendilu. Donedavno je to bila česta odrednica stanovnika Bosiljgrada, pogotovo u zimskim mesecima, kada je prevoj Promaja zavejan. Po priči meštana, ulaskom Bugarske u Evropsku uniju ćustendilski kraj je opusteo, jer su komšije krenule u Evropu za boljim poslom.

Od graničnog prelaza Ribarci put vodi ka jugu do tromeđe Srbije, Bugarske i Makedonije. To je slabo naseljen kraj u kojem je vredno pomena zaštićeno područije Jarešnik i lovište Božička reka.

Jelovnik stanovnika Bosiljgrada se ne razlikuje mnogo od menija okolnih mesta. Posebnost njihovog kraja je „zelenik” – burek sa zeljem i sirom.