Trogir

Trogir geografski pripada srednjedalmatinskom delu Jadrana. Ušuškan je između ostrva Čiovo i kopna, između kamena i ravnog, plodnog polja. Trogirska rivijera je živopisna, sa puno uvala, šljunkovitih i kamenitih plaža, zaliva, ostrvaca... Na severnom delu Čiova nalazi se marina "Trogir", koja tokom leta postaje prava izložba jahti, jedrilica, glisera... Iako se gradsko područje pruža od aerodroma do zaliva Sićenica, ipak je staro gradsko jezgro najzanimljivije. Sa kopnom je povezano starim kamenim mostom, a sa Čiovom pokretnim mostom, koji se nalazi na najužem delu Trogirskog kanala.

Kao i mnogi drugi primorski gradovi i Trogir je nekada bio opasan zidinama, sa kojih su se uzdizale kule-osmatračnice. Sačuvan je deo zidina sa dve kule, koje datiraju iz 13. veka. Između tih kula, otvorena su nova, "Južna vrata" (Porta civitatis), nazvana još i "Vrata od mora", koja vode ka sadašnjem šetalištu-rivi. Sačuvana su i stara, drvena vrata koja su bila ojačana ekserima i na kojima je sačuvan zapis na latinskom. Uz vrata se nalazi i trem koji je nekada služio kao sklonište za putnike-namernike, kada bi se uveče zatvorio ulaz u grad.

Kopnena, "Severna gradska vrata" (Porta terrae fermae) potiču iz 17. veka i građena su u baroknom stilu. Na njima se nalazi gotski kip sa početka 15. veka, koji prikazuje sveca zaštitnika grada - biskupa Ivana. Pored mosta se nalazi živopisna pijaca, na kojoj se može pazariti sveže voće i povrće, a u blizini je autobuska stanica, tako da dolazak u ovaj grad uopšte nije komplikovan. Pošto je turistička ponuda Hrvatske uvrštena u ponude mnogih naših turističkih agencija, svima koji se zadese u Dalmaciji toplo preporučujem jednodnevni izlet u Trogir.

Grčko naselje Tragurion (mesto gde se napasaju koze) pominje se još u drugom veku pre nove ere. Tokom prvog veka postaje rimski municipat "Tragurium". Pominje ga i Plinije stariji, kao mesto poznato po kvalitetnom kamenu. Trogir je osetio razaranja i promene koje su donosile seobe naroda i raspad Rimskog carstva. Trogirani se 998. godine priklanjaju mletačkom duždu, Petru II Orseolu. Ugarski kralj Koloman je 1102. učvrstio svoju vlast potpisavši "Pacta conventa" sa hrvatskim velikašima i krunisao se za prvog ugarsko-hrvatskog kralja. Početkom 12. veka grad su opustošili Saraceni, a 1123. opljačkali su ga Mlečani. 1242. godine grad doživljava tatarsku najezdu. Podela zemlje u Kaštelanskom polju bila je povod za izbijanje trogirsko-splitskog rata jer su kraljevi delili zemlju prema svom nahođenju. Trogiranima je pomoć poslao kralj Bela IV, kao znak zahvalnosti za utočište koje su mu pružili za vreme upada Tatara. 1420. grad definitivno potpada pod vlast Venecije. Nakon pada Venecije 1797., Trogir je bio pod vladavinom Austrije dugi niz godina, osim u periodu francuske vladavine (1806.-1814.).

Najdominantnija građevina Trogira je katedrala Svetog Lovre ili Svetog Ivana Trogirskog. Ova trobrodna bazilika savršenog sklada, nalazi se na centralnom gradskom trgu. Izgradnja je počela oko 1200., a ostao je i potpis majstora Radovana iz 1240. godine. Izgradnja zvonika počinje krajem 14. veka. Prvi sprat je bio dosta oštećen, kao i cela katedrala, kada su Mlečani bombardovali grad 1420. godine. Gradili su ga majstori Matej i Stjepan, a karakterističan je po svojim šiljatim gotičkim otvorima. Drugi sprat je podignut sredinom 15. veka i pravi je primer gotičke arhitekture u Dalmaciji. Treći sprat, u duhu manirizma, potiče iz 1605. godine. Na vrhu, u uglovima, nalaze se skulpture Alesandra Vitorija, mletačkog vajara. Na zapadnoj strani katedrale nalazi se predvorje sa dva ulaza odakle se ulazi u krstionicu, koja je sagrađena 1467. godine. Reljefna kompozicija koja se nalazi iznad renesansnih vrata u predvorju najveća je u dalmatinskoj umetnosti. Sa unutrašnje strane vrata je natpis: "Ovu krstionicu sagradio je Andrija Aleši, Dračanin, za biskupa Jakova Turlona i kneza Karla Capella-u, 1467. godine". Glavni, zapadni portal delo je čuvenog majstora Radovana i predstavlja najznačajnije delo romaničke plastike u balkanskom Primorju. Pored bogate ornamentike, predstavljene su scene iz Hristovog života, apostoli, simboli meseca i figure Adama i Eve. Unutar lunete majstor Radovan je isklesao rođenje Hristovo, koje je i najvrednije umetničko delo portala. Dva okrugla prozora sa figurama u atrijumu kupole, takođe su delo majstora Radovana. U njegovom radu ogleda se vrsna sintetizacija romaničkog stila, prožetog gotičkim i vizantijskim uticajima. U istoriji umetnosti majstor Radovan je jedan od najvećih skulptora srednjeg veka.

U sklopu katedrale su i sakristija i kapela Svetog Ivana Trogirskog. U gotičkim ormarima sakristije smeštena je riznica katedrale, sa obrednim predmetima, ruhom i ostalim dragocenostima. Kapela Svetog Ivana Trogirskog pripojena je katedrali u drugoj polovini 15. veka i delo je Nikole Firentinca i Andrije Alešija. Jedan je od najreprezentativnijih spomenika renesanse u Dalmaciji.

Knežev dvor ili Kneževa "palača" je ustvari zgrada opštine. Gradom je upravljao knez. Za vreme vladavine Venecije, biran je iz redova mletačkog plemstva, a sa svojom porodicom je živeo u odajama većnice (opštine), pa otuda i naziv Knežev dvor. Pored kneza, gradom je upravljalo Veliko i Malo veće, a vlast je regulisana Statutom iz 1322. godine. Do 1848. godine, samo su plemići imali pravo ulaska u opštinu (Aula Consilii Nobilium). U prošlom veku, uništeno je pozorište sa ložama, koje je bilo u sklopu Kneževog dvora.

Još jedna interesantna građevina, koja se nalazi na centralnom trgu je Gradska loža. Predstavljala je javni objekat višestruke namene - vrstu skloništa, mesto okupljanja. Sa njenih stepenica su se objavljivale najvažnije vesti, ali možda je najznačajniju ulogu imala kao sudnica. Sačuvan je kameni sto za sudije, a na zidu iznad njega nalaze se reljefi skoro pune plastike, koji su rad Nikole Firentinca. Interesantno je da se u loži sudilo muškom delu građanstva, dok se ženama sudilo u crkvici Svete Marije. Plemkinjama se sudilo u njihovim privatnim palatama. Između lože i crkve Svete Marije uzdiže se Toranj gradskog sata. Između tornja i lože nekada je postojao Stub srama, za koji su vezivani prestupnici izloženi opštem preziru. Delovi lanca još uvek se mogu videti.

Veoma interesantni su ostaci fortifikacija kojima je nekada bio opasan Trogir. Ostale su očuvane kula Svetog Marka i tvrđava Kamerlengo. Odbrambena kula Svetog Marka, prilagođena odbrani od topovskih hitaca, okrenuta je ka kopnu, a nekada je bila spojena zidinama sa tvrđavom Kamerlengo. Ova okrugla kula, sagrađena za vreme vladavine Venecije, potiče iz 15. veka, kao odbrana od turskih najezda. Redak spomenik francuske vlasti u Dalmaciji je "Glorijet" - kružna kolonada klasicističkog oblika iz 1809., sagrađena u čast francuskog generala Ogista Marmona. Marmon, poznat kao vojvoda od Raguze, bio je vojni zapovednik Dalmacije 1806. godine. Kao Napoleonov general, proglasio je aneksiju Dubrovačke republike, koja je prestala da postoji, a Dubrovnik je 1815. godine na Bečkom kongresu dodeljen Austriji. Napisao je "Memoare" u kojima opisuje život u Dalmaciji i Crnoj Gori.

Kula Kamerlengo poznata, i kao Kula od veriga, sagrađena je 1380. godine, a kasnije je proširena i u njenom nastavku je izgrađena tvrđava Kamerlengo (1420.-1437.), koja je služila za smeštaj mletačke vojske. Naziv je dobila po činovniku, "kamerlengu" (camerarius) - mletačkom blagajniku. On je imao zadatak da vodi sve poslove oko izgradnje tvrđave u dogovoru sa knezom. Tvrđava je iznutra bila nasuta peskom, imala je bunar i još neke objekte, pa je mogla nezavisno funkcionisati ako bi došlo do, na primer, pobune stanovništva. Severozapadne kule imale su nasip (opet iz sigurnosnih razloga), koji je nastao nabacivanjem kamenja, a sprečavao je pristajanje ratnih galija. Glavni ulaz u tvrđavu sačuvan je i danas. Vredi se uspeti uskim, kamenim stepeništem na njen vrh, jer je pogled na Trogirsku rivijeru sa nje veličanstven. Tvrđava se danas koristi kao letnja pozornica. A kada izađete iz nje, sačekaće vas suncem okupana, široka riva, prepuna palmi, jedrilica i kafea i ponudiće vam prijatan predah. Tokom leta riva postaje prava pozornica na otvorenom, na kojoj se održavaju razne kulturne manifestacije - defilei mažoretkinja, koncerti folklornih društava, rok grupa i dalmatinskih klapa.

Trogir je pravi grad-muzej. 2.800 godina istorije i života na veoma malom prostoru i bogato kulturno nasleđe bio je osnov da ga UNESCO uvrsti u popis svetske kulturne baštine. Ako ste ljubitelj sakralne arhitekture, veliki broj crkava i samostana nalazi se u ovom gradu. Pored katedrale, o kojoj je već bilo reči, pomenućemo još neke građevine.

Crkva Svetog Petra pripadala je ženskom benediktinskom samostanu, a potiče iz 1242. godine. U njoj se nalaze grobnice istaknutih trogirskih porodica, sa interesantnim grobnim natpisima. Barokne orgulje, dar plemkinja redovnica iz Budve, pravi su biser ove crkve. Samostan, koji je bio namenjen samo plemkinjama, ne funkcioniše od 18. veka, a dvorište je samo delimično sačuvano.

Crkva i samostan Svetog Nikole nalaze se uz južne gradske zidine. I ovaj samostan je bio namenjen plemićkim kćerima. Samostan poseduje veoma vrednu zbirku umetničkih predmeta "Kairos". Reljef koji predstavlja grčkog demona Kairosa, božanstvo srećnog trenutka i nekadašnji simbol Olimpijskih igara u Grčkoj, otkriven je 1928. na tavanu kuće ugledne porodice Statileo i najpoznatiji je eksponat ove zbirke. Slika Bogorodice sa detetom, koja potiče sa kraja 13. veka, najstarije je poznato slikarsko delo u Trogiru, i takođe je vredan i značajan eksponat ove zbirke.

Crkva Svete Barbare (Svetog Martina), najstarija je sačuvana trogirska crkva. Ova minijaturna trobrodna bazilika razdeljena kolonadama, nekada je bila ukrašena ranim srednjevekovnim freskama, od kojih su ostali samo tragovi. Smatra se da je restaurirana u 11. veku, a veruje se da je postojala još za vreme cara Justinijana, kada se ovim krajevima širio kult Svetog Martina ili je ova crkva nadograđena na neku sličnih dimenzija i oblika i da je bila posvećena istom svecu.

Crkva Svetog Dominika je gotička crkva iz 14. veka, a Dominikanski samostan u čijem je sklopu, potiče iz 1265. godine i danas još uvek funkcioniše. Crkva je jednobrodna, bez unutrašnje podele i jedno je od najbolje sačuvanih svetilišta Dalmacije. Unutar crkve nalazi se veoma zanimljiva grobnica porodice Sobota, koja spada među najvrednije renesansne spomenike Dalmacije, a delo je Nikole Firentinca iz 1469. godine. Takođe je značajna i veoma vredna zbirka umetničkih predmeta koja se čuva u crkvi.

Palate ili "palače" istaknutih porodica još jedno su remek-delo ovog grada. Najpoznatije su Mala i Velika palata Ćipiko (Cipico) i Palata Garanjin-Fanfonja (Garagnin-Fanfogna).

Palata Garanjin nastaje, kao i mnoge druge plemićke palate, povezivanjem više kuća u jedinstvenu celinu. Ova palata je bila u vlasništvu venecijanske porodice Garanjin, od 18. veka. Ta porodica se u 19. veku orodila sa uglednom zadarskom porodicom Fanfonja, iz koje su se birali komandanti konjice u mletačkoj vojsci. Danas se u ovoj zgradi nalazi Muzej grada, u kome se mogu videti predmeti iz helenističkog, rimskog i srednjevekovnog Trogira. Interesantan je salon u kome je izložen nameštaj iz 17. i 18. veka, portreti plemića i oružje... Veoma je značajna biblioteka porodice Garanjin, koja broji oko 5.500 naslova. U parteru se nalazi Lapidarijum, a čini ga zbirka starih spomenika izvedenih u kamenu, prikazanih hronološki - od antike do baroka.

Velika Palata Ćipiko nalazi se preko puta katedrale i pripadala je poznatoj porodici Ćipiko. Najpoznatiji član ove porodice, Koriolan Ćipiko, pisac i humanista, angažovao je Nikolu Firentinca i Andriju Alešija na obnovi palate. U atrijumu palate nalazi se drveni petao sa kljuna turske galije, svojevrsna uspomena na bitku kod Lepanta 1571.godine.

Mala palata je takođe sklop više povezanih zgrada, a većina je iz 13. veka. Interesantno je renesansno dvorište, a portal na prvom spratu ukrašen je kandelabrima, omiljenim motivom Nikole Firentinca.

Ako se zaputite u šetnju uskim ulicama, možete videti još nekoliko palata znamenitih trogirskih porodica. Neke je načeo zub vremena, a neke još odolevaju. U šetnji senovitim ulicama, nabasaćete na kuće sa starim porodičnim grbovima, obrasle bršljanom, sa starinskim dvorištima i kamenim bunarima. Iza zelenih "grilja" i čipkanih zavesa, izvađenih iz starih, drvenih škrinja, krije se neobična unutrašnjost, spoj ultra-moderne tehnike i starinskog nameštaja; krije se duh jednog grada koji se mora osetiti i doživeti. Ne može se prepričati...

Ovaj mirni, čudesni gradić tokom leta postaje pravo kosmopolitsko mesto. Kažu da je uplovljavanje jahte Bernija Eklstona u trogirsku marinu bilo pravi medijski događaj... I zaista, ovde možete sresti poznate ličnosti svetskog džet-seta, kao na primer Karolinu od Monaka sa porodicom ili Edija Džordana, kako opušteno šetaju ulicama ili ispijaju kafu u nekom od mnogobrojnih restorana i kafića.

A kada poželite da se osvežite i pobegnete od vrućine, potražite spas na nekoj od mnogobrojnih plaža Trogirske rivijere. Tokom 16. veka trogirski plemići gradili su svoje utvrđene letnjikovce duž obale, a danas su tu poznata letovališta, kao na primer Seget, Marina, ili turističko naselje Medena. Obala je razuđena, sa mnogobrojnim uvalama, zalivima, ostrvima, grebenima, "debelom hladovinom" borova i maslina i plažama koje pružaju pravu relaksaciju i utočište u prijatnom, kristalno čistom moru. Najlepše, duge i šljunkovite plaže nalaze se na istočnoj strani ostrva Čiovo, a ako želite mir tu su izolovane plažice, na kojima vas od sunca štite senke stoletnih borova. Ali, ako hoćete da uživate na ovakvoj plaži, morate poraniti. "Razgrabljene" su od ranog jutra. U mestu Marina, peskovito-šljunkovite plaže omogućavaju vam bavljenje raznim sportovima na vodi; rustične konobe nude svežu ribu i domaće vino, a borovi i masline nude hladovinu tokom čitavog dana.

A kada sunce nestane sa horizonta, privlačni mirisi iz restorana prosto mame i obećavaju veče za prepričavanje. Za sve one koji ne žele propustiti ni trenutak svog odmora bez zabave, mogu nastaviti noćni život u nekoj od diskoteka, smeštenim na periferiji ili u nekom od okolnih gradova.

Mirisi i ukusi Dalmacije vraćaju me u godine rane mladosti; godine koje se zauvek pamte i koje su deo onoga što zauvek obeleži život. Miris mora, plamičak prve ljubavi, beskrajne šetnje duž svetlucave morske obale, ukus pašticade i njoka, božanstvenog vina i hladne dinje kao da mi govore da me je obala moje mladosti zauvek čekala, bez obzira na političke podele, koje nisu uspele da raskinu jake niti koje me za nju vezuju (i bez obzira što moje poreklo nema nikakve veze sa pomenutom zemljom). I nakon Trogira, put se otegao diljem cele rivijere. Gradovi i ostrva, istog, neponovljivog ambijenta sačekali su me na ovom putešestviju i... bio je to nastavak avanture, naglo prekinute teškim, olujnim vetrovima; nastavak jedne davno prekinute priče. Ovoga puta moja priča je dobila završni sjaj ili kako rekoše "slika je konačno dobila ram". Doduše, posle petnaest godina. Ali, vredelo je čekati.