Dostojevski nam je potreban i danas

Rusija i svet ovih dana obeležavaju 200 godina od rođenja Fjodora Dostojevskog, iz čijeg pera su izašla čuvena dela kao što su "Zločin i kazna", "Idiot" ili "Braća Karamazovi". Tim povodom organizuju se literarni skupovi na kojima se čitaju odlomci iz njegovih dela, pozorišne predstave, izložbe, naučne konferencije i objavljuju novi prevodi njegovih knjiga.

"Dostojevski nam je potreban i danas, kako bi moderni čovek opet pronašao svoje pravo ’ja’", kaže Pavel Fokin, koji u svojim delima istražuje samog Dostojevskog, ali i njegove lične, ljudske ponore.

Potomak plemićke porodice

Fjodor Mihajlovič Dostojevski rođen je 11. novembra 1821. godine u Moskvi, kao sin lekara i potomak osiromašene plemićke porodice. Za života je patio od bolesti, bio zavisnik od kocke, paralisali su ga strahovi i mučili finansijski problemi. Zbog bliskosti s levičarskim protivnicima ruskog cara, u mladosti je bio osuđen na smrt. U šoku zbog presude oboleo je od epilepsije, nakon čega je smrtna kazna preinačena u višegodišnje izgnanstvo u Sibiru, zajedno s najtežim zločincima.

Dostojevski je, kao retko koji drugi autor, uspevao da pronađe prave reči kojima je opisivao duševno stanje ljudi u ekstremnim situacijama. Psiholozi su njegove studije različitih karaktera proglašavali majstorskim delima. Likovi iz njegovih romana poznati su širom sveta, na primer student Raskoljnikov iz "Zločina i kazne" kojeg grize savest nakon ubistva. Ili bespomoćno naivni knez Miškin iz romana "Idiot".

Pohvala Ničea

"Majstorsko delo psihologije" – tako je Fridrih Niče pohvalio portret besnog građanina iz dela "Zapisi iz podzemlja". Povodom 200 godina od rođenja Dostojevskog, u Nemačkoj je objavljen novi prevod tog romana. Podseća se i na to da je književnik, nakon ukidanja robovlasništva u Rusiji, bio predstavnik novog vremena. Putovao je po Zapadu, doživeo prevrate u Evropi, boravio jedno vreme i u Nemačkoj, u Berlinu, Vizbadenu i Baden-Badenu. Često je bio i u Drezdenu, gde se najduže zadržavao.

Nemačka kancelarka Angela Merkel i ruski predsednik Vladimir Putin, koji je i sam svojevremeno živeo u Drezdenu kao agent KGB-a, otkrili su 2006. u tom gradu spomenik Dostojevskom. Ruski pisac tu je živeo dve godine, Drezden je zvao Firencom na Labi, a tamo se rodila i njegova ćerka Ljuba. Tamo je, između ostalog, napisao i pripovetku "Večni muž".

Uprkos zapadnim uticajima, Dostojevski je bio i ostao konzervativac na kojeg je veliki uticaj imala ruska pravoslavna vera. Pavel Fokin podseća da se Dostojevski bavio i odnosom Rusije i Zapada i kaže da su njegove teme aktuelne i danas, pogotovo u doba pandemije, "te smrtonosne opasnosti za čovečanstvo".

Nezaboravni umetnik

Mnogi književni kritičari smatraju da su romani Dostojevskog među najboljim delima svetske literature. Njihov autor je, međutim, bio uveren da će ga deset godina nakon smrti svi zaboraviti, kaže predsednik Međunarodnog društva Fjodora Dostojevskog Vladimir Saharov. Kao jedan od najpoznatijih ruskih pisaca, psiholog i filozof Dostojevski i danas širom sveta izaziva "strastvene diskusije i oprečne ocene", kaže Saharov.

Dostojevski je, nakon smrti Aleksandra Puškina (1799-1837), bio simbol nove generacije ruskih intelektualaca koji su se distancirali od aristokratski prožetog stila, pisaca koji su se bavili ljudskim problemima i strahovima u društvu. Oni su "u diskusiju uneli socijalno-kritične teme s demokratskim tendencijama", napisao je Aleksander Nicberg, koji je, povodom velike godišnjice, prvi put na nemački jezik preveo roman "Dvojnik". I u tom delu ima mnogo povoda za smeh, kaže Nicberg i ujedno podseća da je autor u ateističkom Sovjetskom savezu dugo bio tabu. U komunističkoj književnoj kritici niko nije imao smisla za njegov crni humor, kaže Nicberg.

Mnogi stručnjaci smatraju da je Dostojevski mnogo više uticao na svetsku književnost od svojih savremenika, Lava Tolstoja (Rat i mir) ili Ivana Turgenjeva (Očevi i deca). Tolstoj doduše nikada nije sreo svog kolegu, ali je hvalio njegova gledišta.

Velikan svetske literature

U Rusiji se 200 godina od rođenja Dostojevskog slavi u velikom stilu, u trendu je "povratak" u vreme u kojem je on živeo, u 19. vek. U Moskvi je tako, nakon restauracije, ponovo otvoren muzej u stanu u kojem je Dostojevski proveo detinjstvo. U Sankt Peterburgu, gde je napisao svoja najveća dela, nalazi se njegov stan u kojem je živeo do smrti 1881. To je danas najposećeniji muzej posvećen Dostojevskom.

U Veneciji severa, kako se ponekad naziva Sankt Peterburg, posetioci mogu da prošetaju putevima i stazama kojima se kretao ruski umetnik. Njegovo ime nastavlja da živi na spomenicima, na posebnom izdanju jedne kovanice Ruske centralne banke koja je puštena u prodaju povodom godišnjice, kao i preko imena ulica i linija metroa. Ali pre svega, ime Dostojevskog živi u književnosti.