Džon Pol Njumen gost Beograda: Interesuje me istorija Balkana

Njumen (Irac po rođenju) važi danas za jednog od uticajnijih istoričara mlađe generacije i predaje istoriju Evrope 20. veka na Univerzitetu Mejnut u Irskoj. Doktorirao je na Univerzitetu u Sautemptonu, a postdoktorske studije nastavio je u Dablinu, u Centru za studije rata. Fokus njegovog akademskog rada usmeren je, pre svega, ka istoriji Istočne Evrope i nekadašnje Jugoslavije, kao i ka temama kulture pobede i poraza u Evropi 20. veka, ratnih vojnih invalida, komparativne istorije Čehoslovačke i Jugoslavije, paravojnog organizovanja u Srednjoj Evropi i na Balkanu.

U kratkom razgovoru za Tanjug koji je vođen na srpskom jeziku Njumen je otkrio da se tokom studija zainteresovao prvo za Hrvate koji su se borili u redovima Austrougarske, a onda je shvatio da je učešće Srbije mnogo zanimljivije i kompleksnije u Velikom ratu, a potom se istražujući opredelio za temu veterana svih slovenskih naroda na Balkanu i nacionalnih manjina koje su tu živele.

Njegova ocena je da je i posle okončanja rata ostalo mnogo nerešenih problema jer je trebalo uskladiti pravne propise i različite kulture u zemlji koja je vekovima bila podeljena između Otomanske imperije i Austrougarske i koja je bila podeljena na sve tri monoteističke religije.

Na pitanje u kom pravcu će nastaviti svoje istraživanja Njumen je odgovorio da ga i dalje interesuje istorija Balkana u 20. veku i da će sledeći korak biti da istraži istoriju Bugarske u 20. veku.

Istražujući kulturu pobede i poraza na prostoru Jugoslavije nakon Prvog svetskog rata, Njumen se suočio sa istorijski skrajnutim dokumentima, koje su prekrile velike teme i događaji. Novostvorena država, u čijim granicama su se našli pobednici i poraženi, nije imala dovoljno kapaciteta da se izbori s unutrašnjim problemima koji su nastali ujedinjenjem, ali koji su i nasleđeni iz Austrougarske i balkanskih ratova.

Krhka i ratom opustošena Kraljevina Jugoslavija, pod teretom je gradila svoj politički i pravni sistem, usmeravajući energiju na međunarodne odnose, dok su njeni građani očekivali brži i pravedniji boljitak za sebe.

Pobednici i poraženi u istoj državi nisu delili iste vrednosti; političke partije zahteve građana podredile su svojim interesima, a ekstremisti nezadovoljstvo naroda usmerili ka nacionalnoj netrpeljivosti.

Burne političke prilike, međupartijski sukobi i diktatura doprineli su da se jaz među pobednicima i poraženima produbljuje u godinama između dva rata, eskalirajući u ponovnom sukobu, obeleženom osvetom i zločinima poraženih u Velikom ratu.

Kao neutralni posmatrač, prof. Njumen u knjizi analizira zaostavštinu Prvog svetskog rata, čije posledice do danas nagrizaju Evropu i kreiraju geopolitičke prilike na Balkanu, nudeći pogled iskosa na našu prošlost.

Prema rečima urednice urednice biblioteke "Veliki rat"u kojoj je objavljena knjiga Gordane Milosavljević Stojanović, Njumen je neutralno sagledao stvaranje nove države i to je jedna od retkih knjiga koja na objektivan način analizira razloge koji su naveli Sloveniju i Hrvatsku da se opredele za ulazak u kraljevina SHS jer su se tako zaštitili od aneksije Slovenije od strane Austrije, a i Hrvartske od Italije.

Ona je istovremeno izrazila zadovoljstvo što u biblioteci "Veliki rat" ima i nekoliko stranih autora i istakla je da se jedino Njutn pozabavio sudbinom ratnih veterana i to i onih koji su se borili na strani Saveznika, ali i Slovena koji su se kao građani Austrougarske borili u vojsci država Osovine.

U razgovoru su učestvovala dvojica srpskih istoričara dr Darko Gavrilović i dr Dmitar Tasić, koji je sarađivao sa Njumenom i preveo delo na srpski jezik.

Dr Gavrilović je uporedio rad istoričara sa ribarima koji velike ribe zadržavaju a male bacaju nazad u vodu da bi apostrofirao da se Njumen pozabavi i " malim ribama" u Velikom ratu i to sa obe linije fronta koje nisu dobile ništa što su očekivale da će im rat doneti.

Za njega je u Njumenovoj knjizi bio posebno interesantan pogled na zbivanja na političkoj sceni Jugoslavije tokom "Malog 20 veka" kako je nazvao period između dva svetska rata jer u tom periodu je došlo da buđenja hrvatskog nacionalizma.

Ova knjiga, istakao je Gavrilović, mogla bi da bude inspiracija za mnoga pitanja koja su kod nas bila zapostavljena.

Njumenovu knjiga u Velikoj Britaniji objavila je ugledna izdavačka kuća Kembridž juniverziti pres, a kod nas Službeni glasnik.