"Epskom snagom oblikovao je motive i sudbine iz istorije svoje zemlje"

Ivo Andrić je bio sin Antuna Andrića i Katarine Andrić, rođene Pejić. Rodio se u Dolcu kraj Travnika sticajem okolnosti, jer mu je majka tih dana boravila kod rodbine u gostima, a Andrićevi roditelji zapravo su bili Sarajlije. Bez oca je ostao kao dvogodišnjak, a detinjstvo je proveo u Višegradu, gde je završio osnovnu školu.

Andrić se 1903. godine vraća u Sarajevo i upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku školu, a studij slavenske književnosti i istorije pohađa na filozofskim fakultetima u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu u kojem 1924. godine brani i doktorsku disertaciju na temu "Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine".

Bio je pripadnik pokreta “Mlada Bosna”

Kao gimnazijalac bio je pripadnik pokreta "Mlada Bosna" i borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije.

Nakon vesti o sarajevskom atentatu i pogibiji Franca Ferdinanda 1914. godine vraća se u Hrvatsku, a po dolasku u Split austrijska policija ga hapsi i odvodi prvo u šibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj kao politički zatvorenik ostaje do marta 1915. godine.

Po izlasku sa robije, ondašnje vlasti određuju mu kućni pritvor u Ovčarevu, u kojem ostaje sve do leta 1917. godine.

Nakon robije, Andrić dovršava knjigu stihova u prozi “Ex Ponto”, koja je objavljena u Zagrebu 1918. godine. Neposredno pre formalnog stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, u tekstu “Nezvani neka ćute” oštro odgovara na prve simptome nesloge u državi.

Sa suprugom i svojom delegacijom u Berlinu, Foto: Gettyimages

Dao otkaz u Ministarstvu kako bi odbranio doktorsku disertaciju

Već početkom oktobra 1919. godine počinje da radi kao činovnik u Ministarstvu vera u Beogradu.

U pismima koja piše prijateljima otkriva da učestvuje u književnom životu prestonice, kao i da se druži sa Crnjanskim, Pandurovićem i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva.

Početkom 1920. započinje svoju diplomatsku karijeru, ali i objavljuje novu zbirku pesama u prozi "Nemiri", kao i pripovetku "Put Alije Đerzeleza" i ciklus pesama “Šta sanjam i šta mi se događa”.

Otkaz u Ministarstvu spoljnih poslova je dao kako bi odbranio doktorsku disertaciju "Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine" na Univerzitetu u Gracu 1924. godine, a nakon toga se vraća u državnu službu.

U ratu spasavao naučnike i pisce od logora

Andrić je 1926. primljen za člana SANU, a zatim je postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marselju.

Godine 1928. objavljuje "Most na Žepi", a kasnije i "Anikina vremena".

Diplomatska služba vodila ga je i u Rim, Pariz, Brisel, Ženevu, Madrid i Berlin. Prvi deo triptiha "Jelena, žena koje nema" objavljuje 1934. godine, a 1937. godine dobija visoka državna odlikovanja Poljske i Francuske - Orden velikog komandira obnovljene Poljske i Orden velikog oficira Legije časti.

Prvog aprila 1939. godine izdato je saopštenje da je Andrić postavljen za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U jesen, pošto su Nemci okupirali Poljsku i mnoge naučnike i pisce odveli u logore, Andrić interveniše kod nemačkih vlasti kako bi se mnogi od njih spasli zarobljeništva.

U proleće 1941. godine Andrić nadležnima u Beogradu nudi ostavku, ali njegov predlog nije prihvaćen i 25. marta u Beču, kao zvanični predstavnik Jugoslavije prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan posle bombardovanja Beograda, 7. aprila, napušta Berlin i vraća se u okupirani Beograd.

Nakon penzionisanja, Andrić živi povučeno u Prizrenskoj ulici kao podstanar. Odbija da potpiše Apel srpskom narodu kojim se osuđuje otpor okupatoru.

Dodela Nobelove nagrade, Foto: Gettyimages

Novac od Nobela poklonio bibliotekama

Piše prvo "Travničku hroniku", a krajem 1944. godine okončava i roman "Na Drini ćuprija". Oba romana objavljuje nekoliko meseci po završetku rata, a 1945. godine u Sarajevu izlazi i roman "Gospođica".

Prve posleratne godine postaje predsednik Saveza književnika Jugoslavije, a tokom 1946. godine i redovan član SANU. Objavljuje pripovetke "Znakovi" (1951), "Aska i vuk" i "Nemirna godina" (1953).

Godine 1954. postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku, a iste godine štampa i "Prokletu avliju".

U 66. godini Andrić venčava svoju dugogodišnju ljubav Milicu Babić, kostimografkinju Narodnog pozorišta iz Beograda.

Sa njom se seli u svoj prvi stan, a te godine objavljuje pripovetke "Panorama" i "U zavadi sa svetom" i jedini predgovor koji je ikada za neku knjigu napisao: uvodni tekst za knjigu Zuke Džumhura "Nekrolog jednoj čaršiji".

Te čuvene 1961. godine je dobio Nobelovu nagradu, a kako je zabeleženo, ona mu je dodeljena za "epsku snagu kojom je oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje".

Nagrada pokreće veliko interesovanje za njegova dela, koja se štampaju na više od 30 jezika. Celokupni iznos Nobelove nagrade poklonio je iz dva dela bibliotečkom fondu Bosne i Hercegovine.

Nakon ženine smrti, Andrić svoje društvene aktivnosti svodi na najmanju moguću meru. Zdravlje ga polako izdaje, pa često boravi u bolnicama i banjama na lečenju.

13. marta 1975. godine Vojnomedicinska akademija u Beogradu je saopštila da je Andrić preminuo u 1:15, a u času smrti imao je nepune 83 godine. Sahranjen je u Aleji velikana na Novom groblju.

Poslednje zapisane reči ostavio je u svojoj bežnici:

"Pomisao na smrt izaziva, već sama po sebi, kod čoveka strah. A kod književnika i svakog 'javnog radnika' dolazi uz to još i odvratnost od glupih i neiskrenih nekrologa koji nas čekaju..."