"Skriveni vojvođanski pejzaži" Lasla Dormana

Polovinom prošlog veka dolazi do uzleta novinarske fotografije na ovim prostorima i tadašnje generacije fotoreportera postižu znacajne rezultate u tom segmentu novinarske delatnosti.

Da bi se vizuelno ilustrovala pisana rec, fotografija je morala da zadovolji visoke tehnicke i estetske kriterijume. Njen cilj je bio da citaoca privuce, uzbudi ili šokira.

Dorman je novinarske zahteve ugrađivao u fotografiju, znalački birajući mesto i trenutak u kojem se sažima kulminaciona psihološka tačka događaja ili izraza.

Dosledan crno-beloj tehnici, čak i kada je fotografija u boji preuzela primat, on je beležio aktuelnosti - ljude i događaje i bio svedok i hroničar jednog vremena.

On je razvijao taj medij ne samo u tehničkom nego i u umetničkom smislu, te se njegove foto-reportaže smatraju vrhuncem vojvođanske dokumentarne fotografije.

Izložba "Skriveni vojvođanski pejzaž" predstavlja izbor od 28 fotografija nastalih u periodu kada je Dorman radio kao fotoreporter dnevnih listova i nedeljnika.

One su najčešće snimljene usput, na terenu, gde je odlazio po novinarskom zadatku. Nakon povratka sa puta, dok je novinar pisao reportažu, on je razvijao film i na brzinu izrađivao fotografije. Negativi filmova nikada više nisu pregledani, a mnogi od njih su zaboravljeni.

Istraživanjem starih arhiva negativa, autor je ponirao u prošlost i sopstveno sećanje. Po njegovim rečima "umetnost živi od sećanja, a fotografija joj u tome obilato pomaže".

U tom smislu, naziv izložbe nosi višestruko znacenje. Ona poziva na proces otkrivanja ne samo onog zaboravljenog ili nestalog već i onog sakrivenog iza očiglednosti.

Dormanovi pejzaži predstavljaju prizore iz ruralne i urbane sredine. Na njima su uhvaćeni prepoznatljivi vojvođanski motivi i scene kojih više nema ili su veoma retke: deran, seljak koji drvenim plugom ore njivu, stogovi sena, redovi seoskih, u belo okrećene kuće i blatnjave ulice.

Motiv plodne, vojvođanske crnice dominira, a specificna atmosfera ravničarskog podneblja naglašena je kontrastima crno-belog.

Medutim, pejzaž na Dormanovim fotografijama nema za cilj da prikaže idealizovanu sliku vojvođanske ravnice. On otkriva senzibilitet autora, koji razume karakter događaja i ličnosti, kao i socijalni i društveni aspekt stvarnosti.

Centralna tema njegove fotografske inspiracije je čovek i njegova svakodnevica, koja je često teška i sumorna. Prizorima posle poplave, trošnim i oštećenim kućama, autor dočarava ambijent siromaštva i oskudice zaboravljenih sela nakon prirodnih nepogoda.

Njegov motiv gradske deponije nosi snažnu etičku poruku i ukazuje na nemaran odnos prema neposrednom okruženju.

Kritičkim pristupom i prepoznatljivim stilom Laslo Dorman skreće pažnju na odnos čoveka i prirode i upućuje posmatrača na preispitivanje njihovih međusobnih uticaja i relacija.

Fotografije imaju dokumentarnu vrednost, a estetska i umetnička komponenta na njima nastala je kao izraz senzibiliteta jedne stvaralačke ličnosti, koja kontekstualizuje fragmente stvarnosti na način na koji ih i danas čini aktuelnim.