Izložba "Grupa 143: radikalno mišljenje" u MSUV

Grupa 143 je osnovana 14. 03.1975. godine u Beogradu na inicijativu kustoskinje Biljane Tomić koja je kasnije postala urednik Galerije Studentskog kulturnog centra. Ime Grupe je izvedeno iz datuma osnivanja i ona predstavlja poslednji strogo konceptualno orjentisani umetnički kolektiv u bivšoj Jugoslaviji.

Izložba u MSUV detaljno predstavlja rad i programsku koncepciju Grupe, kao i nedavno objavljena studija Grupa 143: kritičko mišljenje na granicama konceptualne umetnosti 1975 – 1980. čiji je autor Ditmar Unterkofler (Dietmar Unterkofler). Postavka uključuje dokumentarne fotografije akcija i seminara koje su članovi organizovali, foto-projekte, filmove, skice, dijagrame, tekstualne zapise, kataloge i ostale publikacije objavljene tokom delovanja Grupe 143 do 1980. godine.

Radovi su duhoviti, estetski pročišćeni i vrlo jednostavno predstavljaju ideje autora.

Nastanak Grupe 143 u vezi je sa osnivanjem SKC-a u Beogradu koji je direktna posledica studentskih nemira iz 1968. godine, dok je u Zagrebu i Novom Sadu on postao još šezdesetih godina, što je omogućilo pojavu nove umetničke prakse u urbanim centrima koji su manji od Beograda. Osnivanje Studentskih kulturnih centara u različitim gradovima socijalističke Jugoslavije bio je poseban vid kulturalne politike samoupravnog socijalizma.

SKC je bio zvanična institucija utemeljena na državnom budžetskom finansiranju kao deo Univerziteta u Beogradu. Po uzoru na londonski Institut za savremenu umetnost (ICA), struktura SKC-a je bila od samog početka koncipirana kao profesionalna institucija. To je bilo mesto u kojem su se susretale radikalne političke i kulturalne prakse mladih, mesto otvoreno za autonomne umetničke eksperimente gde su se razlike između visoke i popularne kulture gubile. Članovi Grupe 143 bili su oko deset godina mlađi od beogradske „Grupe šest umetnika“ (Abramović, Milivojević, Paripović, Popović, Todosijević, Urkom), mada je Neša Paripović sarađivao sa oba umetnička kolektiva, kao i sa mnogim drugim tokom cele karijere. Jedan od najpoznatijih njegovih radova unutar Grupe 143 je „Primeri analitičke skulpture“ iz 1978. godine.

U okviru Grupe 143 delovali su Biljana Tomić (1975-1980), Miško Šuvaković (1975-1980), Jovan Čekić (1975-1979), Paja Stanković (1975-1980), Maja Savić (1975-1980), Mirko Diliberović (1978-1980), Vladimir Nikolić (1977-1980), Dejan Dizdar (1975-1976), Nada Seferović (1975), Bojana Burić (1975), Stipe Dumić (1975), Momčilo Rajin (1975), Ivan Marošević (1975) i Slobodan Šajin (1975).

Foto: sa otvaranja, (c) MSUV

Rad Grupe 143 predstavlja razvijanje sopstvenih analitičkih i kritičkih, to jest epistemoloških pozicija iz analitičko-teorijskih diskusija o teoriji umetnosti i o teoriji konceptualne umetnosti. Analitička osnova rada Grupe 143 zasniva se na misaonom procesu koji se interesuje za uslove umetnosti u celini, za načine postojanja umetnosti, za njene propozicije i dejstvo, kao i za ulogu posmatrača.

Članovi Grupe 143 su umetnički rad tretirali kao autorefleksivni uzorak. Zajedničkim radom i zajedničkom diskusijom kroz knjige umetnika, dijagrame, tekstove, seminare i predavanja, preispitivali su na koje načine se može razumeti individualni i kolektivni karakter grupnog izvođenja projekta umetničkog rada.

Analitički su upotrebljavali fotografiju i film tako da fotografske slike nisu upućivale ni na šta sem na sebe i na svoju tehničku reproduktivnost. Fotografiju su koristili kao „antimedij“, kao sredstvo koje indeksira i koje u jednom od prvih radova Grupe 143 prikazuje članove kao one koji fotografišu i kao one koji su istovremeno fotografisani.

Koristili su se numeričkim i serijalnim sistemima, progresijama i permutacijama koje su zadobile glavno značenje u minimalnoj i konceptualnoj umetnosti, s tim što su novonastala konstruktivistička dela postavljali kao umetnost prvog stupnja. Za razliku od toga, dela konceptualne umetnosti su gotovo po pravilu metateorijski objekti. U radu Grupe 143 izražena je upotreba jezičkog i semantičkog sistema znakova, to jest binarnih opozicija.

Foto: Grupa 143 (Jovan Èekiæ, Paja Stankoviæ, Miško Šuvakoviæ), skice za 10. Bijenale u Parizu, 1976-77. i Jovan Èekiæ, „Elementi vizuelnih spekulacija“, crtež, 1976 (desno).

Tokom trajanja Grupe 143, većina njenih članova nije imala akademsko umetničko obrazovanje. Miško Šuvaković, Paja Stanković i Dejan Dizdar su studirali elektrotehniku. Šuvaković je kasnije doktorirao na Fakultetu likovnih umetnosti. Maja Savić je studirala matematiku, a Stipe Dumić na Mašinskom fakultetu. Jovan Čekić je diplomirao filozofiju i doktorirao teoriju medija. Mirko Dilberović je studirao književnost, a ostali članovi istoriju umetnosti.

Miško Šuvaković je bio član Grupe 143 tokom celog njenog trajanja i preneo je njen rad u teoretske radove Zajednice za istraživanje prostora koja je postojala od 1982. do 1989. godine kao neformalna teorijska institucija. Njegov rad unutar Grupe je obeležen izrazitom upotrebom logičkih, sintaksičkih i analitičkih modela teorije, sa brisanjem oštre granice između umetničkog, teorijskog i kritičkog rada gde različiti interdisciplinarni pristupi nadopunjuju jedni druge. Jedno od njegovih osnovnih uverenja je bilo da je zadatak umetnosti da postavlja pitanja i iznosi kritične probleme o statusu, funkcijama i prioritetima umetnosti.

Rad Maje Savić je obeležen logičkom analizom vizuelnih, fotografskih i tekstualnih struktura. Radila je sa odnosima vizuelno i mentalno, misaono i osećajno, crno i belo, prisutno i odsutno. U Grupi 143 je razvila radikalni model „mentalnog konstruktivizma“ kojim je predstavljena krajnja apstraktnost umetničkih predložaka. Njen rad se može videti kao vrsta poetizacije autizma, otvorena težnja ka izuzetnosti doživljaja minimalnih razlika u vizuelnim i verbalnim sistemima.

Ključni pojmovi pomoću kojih mogu da se opišu mnogi foto-radovi Paje Stankovića su brisanje i raskol. Jedan od radova prikazuje samog umetnika kao prislanja sebi na čelo foto-kameru kao da je pištolj. Međutim, Stanković nije ostao pri ispitivanju granica fotografske prakse i medija. Rad „Teorija broja u domenu vidljivo-čulnih menifestacija“ obuhvatao je tri modela: konceptualni opis (tekst), matematičko-serijski prikaz (dijagram-vizualizacija u raster sistemu) i medijski prevod grafičke strukture u zvučni događaj, tj. klavirski koncert-performans. Rad prati ideju „integralnog serijalizma“ koja potiče iz istorije avangardne muzike. Karlhajnc Štokhauzen (Karlheinz Stockhausen) je ovaj princip preveo kao kompoziciju u jednom komadu za orkestar. Video: Karlhajnc Štokhauzen, Gruppen (1955/1957)

Jovan Čekić je jedini član Grupe 143, pored Neše Paripovića, koji je nastavio da se aktivno bavi umetničkim radom. Njegovi teorijski radovi su u vezi sa pitanjima koja se odnose na ulogu umetnika i umetnosti u doba informacija i društva kontrole. On umetnika vidi kao aktera ili tek saučesnika društveno-političkih praksi, a ovaj stav nije bila u skladu sa politikom Grupe 143, te je doveo do naesuglasica među članovima. Umetničko-teorijske prakse Čekića manifestuju se u domenu fotografije, filma, crteža, teksta i akcija. Njegovi radovi se tiču identiteta, ekonomije prirodnog i veštačkog vremena, spoznaje, jezika i njegovih komunikacijskih i indetifikacionih struktura.

Grupa 143 prestaje sa delovanjem kada su se pojavili novi umetnički pravci na internacionalnoj sceni. Sa utemeljivanjem italijanske transavangarde i neoekspresionizma u Nemačkoj došlo je do obnove slikarstva i kustosi i kritičari na internacionalnom i lokalnom planu su se okrenuli tim novim umetničkim praksama. Međutim, pitanja koje je postavila Grupa 143 i koja se tiču produkcije umetnosti i njenog uticaja na društvo, još uvek su aktuelna.