Šta Hrvati misle o Beogradskom sajmu knjiga?

Izvor: Jutarnji.hr

Čitaoca koji dolazi iz Hrvatske ništa ne može u potpunosti pripremiti na Beogradski sajam knjige.

U Hrvatskoj, naravno, postoje sajmovi knjiga. Postoje i sajmovi koji imaju ugledne goste. I u Hrvatskoj, sajmovi su poput srčane pumpe koja u godišnjem ritmu upumpava život u polumrtvo izdavaštvo. I u Hrvatskoj se svetina sjati na Interliber, ljudi navale kao da sutradan neće biti ni knjižara ni knjiga, a škole i ustanove na sajam autobusima dovode decu iz provincije. I u Hrvatskoj, izdavači od toga žive narednih šest ili sedam meseci.

Beogradski sajam knjiga je sve to, ali mnogostruko veće i luđe. Beogradski sajam knjiga - koji je u nedelju završen po 62. put - prostire se na trideset hiljada kvadrata u pet hala Beogradskog sajma na istočnoj obali Save. Na sajmu učestvuje 450 izdavača, uključujući i inostrane paviljone, od zajedničkog paviljona hrvatskih izdavača, paviljona Irana, Ukrajine i Rusije. Reč je o sajmu koji se i po prostoru i po masi ljudi koja kroz njega protutnji i po količini programa koji se na pokretnoj traci odvijaju u tri prezentacijske dvorane, čini nemerljivo većim od bilo kog hrvatskog pandana. Ujedno, taj sajam u sebi najbolje otelotvoruje sve paradokse današnje Srbije i Beograda, zemlje i grada razapetih između (bivše, a delom i sadašnje) važnosti i veličine i između tranzicionih lutanja i budalaština.

Star-sistem

Ovogodišnji 62. Beogradski sajam, za početak, imao je listu gostiju pred kakvom bi mogla pokriti uši svaka hrvatska književna manifestacija, uključujući i najveći mamac za književne goste koji Hrvatska ima, a to je Sajam u Puli. Samo centralni ovogodišnji program sajma, program “4 zemlje, 1 jezik” posvećen nemačkom govornom području, doveo je u Beograd prvorazrednu reprezentaciju književnosti nemačkog jezika. U Beogradu su bili i govorili, između ostalih, Vladimir Kaminer, Ingo Šulce, Karl Markus Gaus i nobelovka Herta Miler.

Ova poslednja je već drugog dana Sajma izazvala i svojevrsnu buru, kad je na književnoj večeri u Jugoslovenskom dramskom pozorištu rekla da bi i danas podržala NATO bombardovanje 1999. i da je Srbija sama kriva za svoje nevolje. Nakon te večeri, na nobelovku je bilo mnogo povika u Beogradu, a otvorenim pismom se javio i sveprisutni Emir Kusturica koji je napisao kako je umesto Miler, Nobela ionako morao dobiti - Hendke.

Gosti nemačkog programa nisu jedini strani pisci prisutni na Sajmu. Bilo ih je još sijaset, od inostranih slavista, preko niza istočnoevropskih pesnika do autora skandinavskih krimića.

Bilo ko ko dolazi iz Hrvatske, može samo imati zazubice na svojevrsni “star-sistem” koji (još uvek) u Srbiji postoji oko književnosti. Noviteti savremenih pisaca reklamiraju se džambo-plakatima, čak i osrednji pisci srednje generacije su tu sa sabranim delima u više tomova, sajamski prostor prepun je bilborda mladih, naočitih književnica koje sve izgledaju kao kombinacija Nives Celzijus i Seksi Saške koja je u Modriči reketirala bludnog sveštenika.

Jedna od najpopularnijih srpskih književnica Ljiljana Habjanović-Đurović - romansijerka koja je prodala 200 hiljada knjiga i koju zovu “srpskim ženskim Koeljom” - imala je svoj štand na kojem je nudila desetine romana, a svi prilazi sajmištu okupirani su desetinama plakata koji promovišu ovu autoriku ljubavnih romana s prstohvatom pravoslavne duhovnosti.

A što se duhovnosti tiče - "Vigilare" i "U ime obitelji" (hrvatska udruženja građana, mahom katoličke veroispovesti, prim. prev.) mogli bi samo da pozavide statusu koji ona ima na Beogradskom sajmu.

Sajam je prepun štandova pravoslavnih parohija i eparhija (uključujući i dalmatinsku), svoj štand ima čak episkop Nižnjeg Novgoroda, a po reklamnim panoima na Sajmu reklo bi se da u Beogradu najbolje prolazi hrišćanski self-help.

Dok u Hrvatskoj self-help autori izgledaju kao zaposleni meseca u salonu automobila - ljudi blistavog osmeha koji vam ne bi podvalili lošu šasiju - u Beogradu nije tako. Tamo self-help zvezde nema bez brade i mantije, štandovi su preplavljeni duhovnim bestselerima, a njihovi autori najčešće su ruski i beloruski monasi.

Taj sloj pravoslavnog self-helpa samo je deo zabavnog, ali povremeno i zastrašujućeg idejnog galimatijasa koji prevladava na Beogradskom sajmu. Taj sajam kao da je utočište tranzicionih ludosti koje se u sedam dana sliju na jedno, usko mesto. Štand do štanda guraju se Džim Morison i Nikolaj Velimirović, memoari informbiroovaca i fašistički filozofi poput Juliusa Evole, Komunistički manifest i knjige koje zagovaraju obnovu aristokratije. Već na ulazu u Sajam dočekuje vas plakat za Šešeljevu izdavačku kuću Velika Srbija d.o.o. Šešelj – neopisivo produktivni skriboman - na sajmu prodaje desetine svojih tomova, a tipični, ujedno i najbizarniji naslov je - recimo - knjiga pod naslovom “Rimokatolički zločinački projekat veštačke hrvatske nacije”.

A nakon što prođete ispod bilborda za “projekat veštačke nacije” i probijete se kroz gužvu između štandova pravoslavne duhovnosti, naići ćete na štand izdavača koji objavljuje Staljinovu enciklopediju. Na štandu se, osim knjiga, nalazi i velika, pozlaćena Staljinova bista, a malo dalje je i nekakav čovek u crvenoarmejskoj uniformi s brkovima koji s vidno ruskim akcentom imitira sovjetskog vođu.

Teorije zavere

Foto: Tanjug / Dimitrije Goll

U tom metežu ideologija, pseudoistorijskih mistifikacija, teorija zavere i okultnih misli lako se izgubiti pa ne primetiti da su tu izašle i knjige ozbiljnih pisaca. A bilo ih je, uključujući i novitete novijih srpskih pisaca proze. Tako je Marko Vidojković predstavio svoj novi roman “E baš vam hvala” koji se odvija 2017. u paralelnoj, utopijskoj Jugoslaviji, a koji je i u Hrvatskoj objavio Jesenski i Turk.

S novom knjigom na Sajmu su i stari hrvatski znanci Svetislav Basara, kao i bivši postmodernista iz osamdesetih, a kasnije političar Predrag Marković, koji je objavio “Zaborav ništavila” - svoj prvi roman nakon 28 godina. Tu je i Vladimir Kecmanović, autor romana “Top je bio vreo” i mlada zvezda nacionalističke književne scene. Objavio je prvu zbirku priča “Kao u sobi s ogledalima”, komad pozerske i jeftino bombastične proze koja iza prvoloptaškog, SMS-stila skriva lošu tezičnost i duboku nezainteresovanost za likove.

Svaki list ima lice i naličje, pa tako i poređenje hrvatskih i srpskih književnih prilika. Koliko god ideološko mahnitanje i u nas doživelo opasan povratak, teško mi je da zamislim Interliber sa Staljinovom bistom, bilbordima koji reklamiraju “proiekt umietne serbske nacije”, džambo-plakatima s mislima katoličkih ispovednika ili posterom Juliusa Evole nasred velesajamske hale. S druge strane, u Hrvatskoj se ne možete oteti doživljaju da knjiga i sve oko knjige zapravo nikom u suštini nisu važni.

Na sajmu u Beogradu taj utisak - sigurno nemate.