Pravoslavni antiglobalisti

Svi pravoslavni antiglobalisti imaju istu priču. Novi svetski poredak je zavera smišljena u Americi kako bi se srušile pravoslavne zemlje, a cilj je stvaranje bezličnog i bezdušnog. Ovakvo razmišljanje dr Klaus Buhenau danas sreće kod vernika u gotovo svim pravoslavnim crkvama. Pa, kako dodaje, ni Srpska pravoslavna crkva nije u tome izuzetak.

Ovaj nemački istoričar koji proučava odnos SPC prema Zapadu kao sistemu vrednosti, smatra da se ulazak Srbije u evropske integracije ne može zaustaviti, ali da je usporen. Uzroci međusobnog nepoverenja leže u ratovima početkom devedesetih godina prošlog veka, sankcijama, NATO bombardovanju, ali i u odnosu međunarodne zajednice prema Kosmetu.

– Mnogim ovdašnjim kritičarima Zapada pravoslavlje je glavni argument zašto Srbi ne mogu da se integrišu u Evropu. SPC je institucija koja uživa najveće poverenje i zato je važno kakav stav ona ima prema demokratiji i poštovanju ljudskih prava – kaže Buhenau, profesor na Slobodnom univerzitetu u Berlinu.

Na prilično dobrom srpskom jeziku Buhenau ističe da je svestan da se bavi osetljivom temom i da njegova zapažanja neće u srpskoj javnosti uvek naići na odobravanje. Ovaj mladi istoričar i slavista, oženjen Ruskinjom, s kojom ima dve kćerke, obe krštene u Ruskoj pravoslavnoj crkvi, dodaje da se odnos SPC prema Zapadu proučava ne da bi opravdao ili teretio srpsku stranu, već da bi doprineo boljem shvatanju onoga što se dešava na Balkanu.

Uticaj „justinovaca“

– Odnos episkopa SPC prema Zapadu u poslednjih 15 godina nikada nije bio jedinstven. Povratak Crkve u društvo na velika vrata krajem osamdesetih godina prošlog veka bio je praćen antizapadnjaštvom. Uglavnom su antizapadnjaštvo kao ideologiju zastupali profesori Bogoslovskog fakulteta, takozvani đaci Justina Popovića, koji su imali veliki uticaj na mlade. Oni su danas episkopi i više nemaju jedinstveno mišljenje. Tako, vladika bački Irinej uživa na Zapadu veliki ugled, episkop Artemije je postao diplomata, ali ima i jerarha koji su ostali na antizapadnim pozicijama – zapažanje je Buhenaua.

Iako u manjini, „justinovci” su bili najglasniji u vreme ratova u Hrvatskoj i Bosni, tako da su episkopi umerene orijentacije bili potisnuti. Buhenau smatra da je patrijarh Pavle često bio u dilemi koga od episkopa da posluša. Sukobi ove dve struje u srpskoj crkvi oslabili su završetkom ratova na prostoru bivše Jugoslavije. Padom Miloševića u Srbiji se aktivirala omladinska desnica preko organizacija kao što je „Obraz”. Za svoje delovanje oni su tražili pokrovitelje u pojedinim episkopima SPC.

– Danas je ta omladinska desnica slaba i razdrobljena. Nema čak ni svoj centralni časopis, a vladike koje je podržavaju više nemaju jak uticaj u episkopatu SPC – smatra ovaj istoričar. – Srbija danas posle svega što je prošla, ipak, nije antizapadno orijentisana. Možda građani demokratiju i poštovanje ljudskih prava još shvataju usko kao pravo većine, odnosno pravo svoje nacije. Ali toga ima – dodaje ovaj istraživač – i kod drugih naroda na Balkanu, pa i u samoj Evropskoj uniji.

Buhenau razlikuje kritiku koja se iz Srbije upućuje Zapadu zbog politike koja se vodi prema ovom regionu od antizapadnjaštva kao ideologije:

– Razumem Srbe kada su ljute na međunarodnu zajednicu, jer ih ne štiti na Kosovu i Metohiji i ne radi ništa da se srpske izbeglice vrate u pokrajinu.

Bogomoljački pokret

Buhenau je, na osnovu proučavanja po našim arhivama, zaključio da se pravoslavno antizapadnjaštvo kao ideologija pojavilo tek posle Prvog svetskog rata. Nelagoda prema Zapadu ili Evropi postojala je još u vreme Svetog Save, ali je više bila emotivna. Svestan da će možda povrediti osećanja vernika, Klaus Buhenau ističe da se tek delovanjem vladike Nikolaja žičkoga i Justina Popovića između dva svetska rata antizapadnjaštvo formiralo u ideologiju.

– Snažan uticaj na srpsku teologiju izvršili su ruski slovenofili koji su pisali o „Zapadu kao carstvu palog čoveka”. Na pojavu antizapadnjaštva u to vreme uticaj je imala sekularizacija, ali i konkurencija s Katoličkom crkvom u tadašnjoj zajedničkoj državi Kraljevini Jugoslaviji – objašnjava Buhenau.

Uspon antizapadne struje u SPC između dva rata za ovog istoričara imao je i svoju pozitivnu stranu. Bogomoljački pokret je omogućio i uspon pravoslavnih bogoslovija, ali i opismenjavanje naroda kako bi čitanjem duhovnih poruka mogao da odoli raznim jeresima, ali i komunističkoj ideologiji. U SFRJ komunistički režim je stvarao intelektualce bez ikakve verske podloge, odrasle u autoritarnoj porodici, ali i društvu. Za njih je Zapad po uzoru na partizanske filmove bio „prirodan” neprijatelj. Kad je komunizam propao ovi intelektualci su, kako zapaža Buhenau, utočište našli u crkvi. – Ali teško je bilo postati pravi hrišćanin, a lako pseudohrišćanski ideolog kojem pravoslavlje služi da lakše označi svoje neprijatelje. Tako bivši komunista koji nikada nije čitao Marksa postaje slab hrišćanin, jer u religiji traži ideologiju. Zato će se prozapadna i antizapadna struja još dugo „svađati” u srpskom društvu – zaključuje Klaus Buhenau.