Tri Orbanova puta – da li svaki vodi do Putina?

Postoji više mogućih tumačenja toga šta potezi Viktora Orbana znače.

Proglašenje vanrednog stanja stiglo je praktično odmah nakon što je Orban formirao vladu posle pobede na parlamentarnim izborima i nakon urgentnih izmena mađarskih zakona prema kojima je sukob, rat i prirodna katastrofa u susednoj zemlji dovoljan razlog za uvođenje vanrednog stanja.

Još je nejasno šta potez Viktora Orbana tačno znači, ali s obzirom na dramatičnost njegove objave, mogao bi da imati značajne posledice i na Evropsku uniju kao zajednicu nacija.

S obzirom na to da je Viktor Orban uz Vladimira Putina trenutno jedini pravi autokrata u Evropi koji kontrolše državu uz pomoć stranačke političke nomenklature i grupe bogatih oligarha, otvara se pitanje šta će jednom autokrati dodatna ovlašćenja koje ga defakto pretvaraju u neku vrstu modernog diktatora? Poslednje diktature takvog tipa na teritoriji sadašnje EU postojale su u doba Sovjetskog saveza, kada su bivše članice istočnog bloka (Rumunija, Bugarska, Poljska, Čehoslovačka, Mađarska) imale marionetsko-diktatorske režime bez demokratskih izbora. S obzirom na to da su građani tih zemalja vrlo osetljivi na taj deo svoje istorije, Orbanovo uzimanje viših ovlašćenja zaslužuje detaljniju analizu, pogotovo jer je poznato da se radi o političaru koji je u vrlo dobrim odnosima s Vladimirom Putinom, piše Jutarnji list.

Iako je više-manje nakon pandemije i početka sukoba u Ukrajini ekonomsko-politička situacija u celoj EU vrlo napeta, Mađarska je jedina članica koja uvodi vanredno stanje. Isto tako, Mađarska je jedina članica EU koja je otvoreno išla na rušenje dogovora članica EU o embargu na uvoz ruske nafte, što bi bila do sada najjača mera u obračunu s ruskim režimom.

Neposredno pre objave vanrednog stanja u Mađarskoj Viktor Orban jednostavno je odbio da učestvuje u raspravi evropskih lidera o naftnom embargu koji bi trebalo da se održi sledeće nedelje.

Mađarski premijer napisao je pismo predsedniku Evropskog veća Šarlu Mišelu u kojem kaže kako njegova zemlja ne može da podrži sankcije bez dodatnih detalja o tome kako će EU finansiranje pomoći Mađarskoj da se reši zavisnosti od ruske nafte.

"Raspravljati o paketu sankcija na nivou lidera bez konsenzusa bilo bi kontraproduktivno"“, napisao je Orban u pismu Mišelu.

Tri cilja

U situaciji kad se razrađuje nacrt evropskog REPower EU plana od 210 milijardi evra, otvara se pitanje koji su pravi ciljevi mađarskog autokrate, te zbog čega je sada uveo vanredno stanje, jer više članica dele slične rizike, ali se niko ne ponaša kao Mađarska.

Postoji više mogućnosti šta potezi Viktora Orbana znače, ali je teško proceniti njihovu verovatnost.

Moguće opcije na koje cilja Orban

a) U svakom slučaju Orban želi da nastavi energetski biznis s Rusijom odnosno Putinovim režimom jer od toga Mađarska i njeni oligarsi imaju puno koristi te stoga mađarski premijer ne mari za temeljne principe zajedništva EU. U ovoj opciji moguće je da se mađarski premijer kladi kako EU ionako nema svetlu ekonomsko-političku budućnost te mu se energetski pakt s Putinom čini kao najjednostavnija i najprofitabilnija opcija.

b) Mađarski premijer perfidno prikazuje Mađarsku kao kolateralnu žrtvu sankcija prema Rusiji te insistira da EU nadoknadi sav trošak tranzicije prema mađarskoj energetici koja neće biti zavisna od Rusije. Osim što je nejasno zbog čega bi EU finansirala mađarske rizike dosadašnje energetsko-interesne integracije s Rusijom, zanimljivo je da Orban ionako ne želi da prihvati druge linije nabavke energenata, a tu je Hrvatsku naveo kao eksplicitni primer.

c) Moguće je da Orban nema jasnu viziju svega što sledi, pa zapravo pokušava da igra i na opciju A) i na opciju B), računajući da će se u jednom trenutku prilagoditi onoj opciji koja je za njega, njegovu stranku i mađarske oligarhe optimalna. Pri tome su diktatorska ovlašćenja koje dobija uvođenje vanrednog stanja samo dobrodošla nuspojava.

Ako se razmotre sve tri opcije, jasno je kako u svakoj od njih Orban računa s nekom vrstom partnerstva s Putinom koji istovremeno sprovodi krvavi teror u Ukrajini. Ako Orban ne prekine politiku toplih energetskih odnosa s Rusijom, pitanje je vremena kada će EU morati da raspravlja o suspenziji glasačkih prava Mađarske u telima EU, pa čak i o isključenju iz članstva. Moguće je čak da Orban anticipira takav sled događaja, pa želi da ga preduhitri proglašavanjem vanrednog stanja.

Prema pisanju Hangari tudej, Orban insistira da je rat u Ukrajini opasnost za „…Mađarsku, našu fizičku sigurnost, snabdevanje energijom i finansijsku sigurnost porodice i ekonomije… Vlada koja je danas formirana upravo je počela s radom. Gledajući rat u susednoj zemlji, ne želimo da izgubimo niti jednu sekundu…“

Uz to, Orban se nedvosmisleno ogradio od politike koju želi nametnuti EU:

"Videli smo kako rat i sankcije iz Brisela donose ekonomske probleme i drastični rast cena. Svet je na rubu ekonomske krize. Mađarska mora da ostane izvan ovoga rata te zaštititi svoju finansijsku sigurnost i porodice".

Šta znači Orbanova objava da Mađarska mora ostati izvan ovog rata; znači li to da ne želi stati na stranu EU, odnosno protiv Putina, političara koji mu je među prvima čestitao pobedu na zadnjim izborima? Orban je tek najavio pojašnjenja zbog čega mu trebaju vanredna ovlašćenja odnosno vanredno stanje, ali je najavio da će koristiti "sve metode na raspolaganju kako bi zaštitio Mađarsku i Mađare". Ukratko, nejasno je i koje su sve to metode (političke, diplomatske, ekonomske, finansijske, vojne, policijske…?), te od koga štiti Mađarsku i Mađare (od EU, od Putina, od susednih zemalja uključivši RH…?).

Orban mađarskoj javnosti poručuje kako bi uvođenje sankcija Rusiji dovelo do poskupljenja goriva od 50 posto ili 60 posto u situaciji kad su te cene na najvišem nivou u 40 godina.

"Zbog naše geopolitičke situacije isključivanje ruske nafte za Mađarsku nije moguće bez preuređenja rafinerijskih kapaciteta te ubrzanja investicija u našu energetsku infrastrukturu… dok relevantno finansiranje EU za nas postoji samo na papiru."

U prevodu s 'orbanovštine': Zašto bi, dakle, Orban i njegovi oligarsi prestali da zarađuju na poslu s Rusima, ako im EU ne nadoknadi izgubljeno?

"Solucije moraju stići pre sankcija", poručio je ucenjivački Orban institucijama EU i drugim članicama.

Strah za ekonomsku budućnost

Foto: Profimedia

Za EU nije dobro niti kad bi pozadina Orbanovih ekstravagantnih autokratskih poteza bio 'samo' stari sukob oko raspodele sredstava iz fonda za obnovu i razvoj. Naime, Brisel je izdvojio oko 2 milijarde evra koje bi trebalo da pomognu zemljama srednje Evrope da investiraju u novu energetsku infrastrukturu, ali su odlučili da kanal distribucije tog novca bude program obnove i razvoja.

S obzirom na to da je Mađarska defakto blokirana u korišćenju sredstava za obnovu i razvoj i bezbednosti zbog korupcije, netransparentnosti i nepoštovanja vladavine zakona, Orban možda pokušava da uceni ostatak EU ne brinući za prolivanje krvi u Ukrajini. Tako bi mađarski autokrata osigurao novac za finansiranje projekata u Mađarskoj, kojim bi mogao mirno da nastavi s autokratskom/diktatorskom vladavinom u kojoj nema istinske demokratije, slobodnih medija niti vladavine prava prema standardima liberalnih zapadnih demokratija.

Istovremeno je Orbanu Putinov model vladanja jednostavno očigledno bliži od evropskog pa Mađarsku usmerava tamo gde on želi da bude. To je društvo moćnika u koje spadaju Putin, kineski predsednik Si, turski predsednik Erdogan, te niz drugih moćnika poput onih iz arapskih nedemokratskih režima. Sve su to autokrati koji se ne uklapaju u političke standarde Zapada.

Pitanje je i kako uvođenje vanrednog stanja u Mađarskoj treba da tumači Hrvatska jer se nalazi u vrlo specifičnoj situaciji. Iako Orban u komunikaciji s EU političarima govori kako se boji nabavke energenata preko Hrvatske, dok kod kuće spominje čak i teritorijalne pretenzije prema jadranskoj obali, prava je činjenica da Mađarska preko Mola kontroliše uvoz značajnog dela nafte i plina u Hrvstaku,ali kontroliše i eksploataciju plina iz hrvatskog područja. Hrvatska je, dakle, zavisna od uvoza gasa i nafte preko Mađarske, od čega su puno više koristi imali Mađari, dok je zanemarena rafinerijska infrastruktura u Hrvatskoj, a Orban priča o opasnostima za Mađarsku, što je primer klasičnog političkog licemerja, navodi Jutarnji list.

Ako je zabrinutost zbog energetske i šire ekonomske budućnosti jedan od razloga zbog čega je Orban proglasio vanredno stanje, onda se otvara pitanje treba li i Hrvatska da proglasi vanredno stanje jer je energetski zavisna od mađarskog Mola, a nedavno je mađarski fond od ruske Sberbanke preuzeo udeo u najvećoj hrvatskoj kompaniji Fortenova.

Zasad se čini kako Orbanova vlast po pitanju uvoza energenata iz Rusije namerava da nastavi posao kao da nema prolivanja krvi u Ukrajini. Mađarske kompanije pristale su na način plaćanja kakav je tražio Gasprom, a Budimpešta planira da ubrza dovršetak nuklearne centrale u saradnji s Rusijom. Projekat vredi 12,5 milijardi evra.

Moguće je kako mađarski premijer zbog energetike i drugih biznisa oligarha procenjuje da mu se uopšte ne isplati da prekida prijateljstvo s Putinom, iako se zbog osetljivosti tog pitanja u Mađarskoj nekoliko nedelja pre izbora morao pretvarati da je barem delom na strani ukrajinskih žrtava.

Zaključno, treba naglasiti kako je uvođenje vanrednog stanja u Mađarskoj odmah po formiranju nove vlade najjasniji dokaz kako Mađarska nema pravu demokratiju, nego Orbanovu diktaturu, što bi trebalo da bude posebna tema institucija EU.