"Srbi su mislili da je Kraljevina SHS podvala"

Regionalni mediji prenose izjave istoričara, a pišu i tome koliko se na ujedinjenje Južnih Slovena različito gleda.

Hrvatski istoričar, analitičar i docent na Univerzitetu Sjever Žleljko Krušelj objasnio je da je stvaranje Kraljevine SHS bio jedan jako komplikovan proces koji je bio uslovljen nizom političkih razloga, orkuženjem, situacijom u kojoj su se nalazile južnoslovenske zemlje.

“Zanimljivo, u celoj toj priči je često i u suprotnosti s nekakvim uverenjem koje postoji u hrvatskoj javnosti jer su neke stvari poslednjih decenija zbog promenjenih okolnosti i krvavog raspada jugoslovenske države ili zanemarivane ili su tumačene na jedan način koji istorijski ipak nije održiv. Jugoslovenska država je nastala zbog spleta istorijskih okolnosti. Prvi svetski rat doveo je do raspada nekoliko carstava, između ostalog i Habsburške monarhije, odnosno Austrougarske u završnoj njenoj fazi. Bez toga bi bilo nemoguće da se bila šta dogodi. Taj dramatični raspad Austrougarske je bio povod, osnova i idealna prilika da se realizuje ideja o zajedništvu jugoslovenskih naroda”, naveo je on za “Večernji”.

Kako je dodao, jugoslovenska ideja je začeta negde sredinom 19. veka.

“Već krajem 19. veka je puno toga rečeno i napisano, puno toga se pojavilo na političkoj sceni i interesantno je da je u središtu te jugoslovenske ideje bila Hrvatska. Zato što je položaj Hrvatske u Austrougarskoj bio takac da su se tražila rešenja kako izaći iz toga i kako dobiti svoj suverenitet”, naveo je on.

Na pitanje koji su konkretno bili motivi Hrvata da postanu deo kraljevine, Krušelj kaže da su Hrvati računali na to da ako se ideja realizuje, Hrvatska će biti u središtu toga, da će ona biti ta oko koje se okupljaju jugoslovenske zemlje.

“Srbija je bila protiv jugoslovenske ideje jako dugo, jako dugo je smatrala da je to podvala za velikohrvatsku ideju. Radilo se samo o tome da se tražio neki okvir kako bi Hrvati mogli da se usprotive Mađarima”, naveo je on.

Prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević je 1. decembra 1918. u kući Krsmanovića na Terazijama u Beogradu proklamovao Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.

Svečanom proklamovanju državnog jedinstva Srba, Hrvata i Slovenaca prethodili su zaključci Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba iz pokrajina Austrougarske i odluka skupština Vojvodine i Crne Gore o ujedinjenju sa Srbijom.

Narodna skupština Srba, Hrvata, Bunjevaca, Slovaka, Rusina i ostalih naroda iz Banata, Bačke i Baranje donela je 25. novembra 1918. Odluku o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji.

Velika Narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori odlučila je 26. novembra 1918. u Podgorici da se "Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu".

Kako piše “Slobodna Dalmacija”, danas je ideja o zajedništvu osporava najviše u Hrvatskoj, ali mnogi istoričari u Hrvatskoj saglasni da je to u tom trentuku bila najbolja opcija za Hrvate.

Smatraju kako bi, da nije došlo do ujedinjenja sa Srbijom, velike sile Antante – Velika Britanija, Francuska i Rusija upravo hrvatskim teritorijama “isplatile” Italiju i Srbiju kao zemlje pobednice Prvog svetskog rata.

Od samog početka, kako se navodi, postojali su problem. Stjepan Radić, vođa Hrvatske seljačke bune, težio je da nova država ima federalno republikansko, dok je srpska vlast zahtevala unitarno monarhističko uređenje.

“Slobodna dalmacija” piše da je Hrvatska ujedinjenjem izgubila viševekovne institucije na kojima je temeljila svoju državnost, poput Sabora, županija i vlastite odbrane, što je 1921. godine potvrđeno Vidovdanskim ustavom.

"Dogodilo se da najjača strana unutar novoosnovane države, a to je Srbija, pokušava odrediti prilike prema vlastitom nahođenju, što se ogleda u negiranju narodnosti učesnika stvaranja te države. Slom ideje o jugoslovenstvu bio je jasan nakon ubistva Stjepana Radića čime su potvrđene njegove reči o 'srljanju poput gusaka u magli' u novonastalu državu", rekao je Davor Marijan iz Hrvatskog instituta za istoriju.

Istoričar Mario Jareb kaže da je “hrvatski narod nakon ulaska u zajedničku državu bio neravnopravan, te da je morao da se bori za svoj goli opstanak i očuvanje identiteta”. Istoričarka Senija Milišić navela je za Klix.ba kaže da su različita viđenja o Jugoslaviji plod dešavanja u tom period.

“Na primer, svetli primeri iz naše prošlosti kao što su rezolucije bošnjačkog građanstva kojima su se distancirali od politike progona i istrebljenja srpskog i jevrejskog stanovništva ka oi elaborate o domaćim Romima, nisu našli svoje mesto u udžbenicima i istorijskim čitankama. Nepromišljeno dodvoravanje međunarodnom faktoru, olako i nestručno preuzimanje obaveza kada je u pitanju obrazovanje mladih ljudi, autori površnog znanja sa još površnijim recenzentima omogućili su nastanak probrane prošlosti – probire ko šta želi i šta mu u datom trenutku odgovara”, rekla je ona.

"Krenimo redom. Ulazak srpske vojske u Bosnu i Hercegovinu 1918. godine u istorijskoj literaturi jugoslavenskog perioda prvo je prikazivan kao oslobođenje, pa ujedinjenje, i na kraju kao okupacija(...). Prema Miloradu Ekmečiću područje Bosne i Hercegovine je prvo ulazilo u ratne ciljeve Srbije 1914. godine. Stevan Moljević pak tvrdi da je 'Srbija ušla u rat sa Austrougarskom da reši srpsko pitanje'. Ono je ubrzo i usledilo u formi političkog nasilja prema Bošnjacima koje je bilo intenzivno u prve tri godine po ujedinjenju, a nije prestajalo u čitavom međuratnom periodu. Od 1923. do 1925. godine razni agenti Pašićevih radikala su podsticali u Bosni i Hercegovini narod na pobunu, demonstracije i harangu protiv Muslimana i Hrvata, pod parolom da je srpstvo u opasnosti. Slovenci, Hrvati i Muslimani su optuživani da izazivaju krizu države i da traže reviziju ustava. Raspaljivanje nacionalističkih strasti, nacionalistički ispadi i obračuni, nerijetko su tragično završavani. Sve je poprimilo vid nepomirljive međusobne borbe(...). Jugoslavija je bila velika ideja malih ljudi, naime ona je počela kao velikosrpska ideja, ali je u temelju imala konstrukcijsku grešku. Zbog toga će Teofil Pančić reći da je Bosna moralno gubilište celog jednog značajnog sloja srpske inteligencije", smatra Milišić.

Milišić smatra da se stvaranjem i trajanjem Kraljevine SHS, tj. Kraljevine Jugoslavije u vremenu od 1918. do 1941. godine u BiH odvijaju nepovoljni politički procesi, da dolazi do razbijanja njene teritorijalne cjeline, do ekonomske krize i kao takva je dočekala početak Drugog svjetskog rata.