Srebrenica 16 godina kasnije

Sahranom ostataka ostataka 613 ljudi u Memorijalnom centru u Potočarima ukupan broj identifikovanih i sahranjenih žrtava će se popeti na 4.524. dok se za ostacima 3.040 osoba se još traga.

Vlada Republike Srpske je oformila komisju koja je u svom izveštaju iz 2004. godine navela da je u Srebrenici "nestalo 7.108 ljudi. U haškoj presudi generalu Radoslavu Krstiću, nekadašnjem načenliku štaba Drinskog korpusa VRS, navodi se da je broj ubijenih u Srbrenici između 7.000 i 8.000 ljudi.

Šta se dogodilo

U proleće 1992. godine, na samom početku rata u BiH snage bosanskih Srba su preuzele kontrolu nad većim delom Istočne Bosne. Pod kontrolom snaga lojalnih Vladi u Sarajevu ostale su samo izolovane enklave Goražde, Srebrenica i Žepa.

Srebrenicu su na samom početku rata na kratko zauzele snage bosanskih Srba , ali su ih iz tog gradića veoma brzo potisnule muslimaske snage , predvođene bivšim službenikom MUP-a Srbije Naserom Orićem. Orić je komandovao odbranom Srbrenice praktično do njenog pada 1995.

U januaru 1993. muslimanske snage iz enklave su izvršile napad na područje Bratunca te zauzeli naselje Kravica, tokom kojeg su ubijeni civili srpske nacionalnosti. Taj i slični napadi su doveli do srpske protivofanzive u zoni Srebrenice tokom koje je presečena veza između te enklave i Žepe. Ta protiv ofanziva je uzrokovala veliko pomeranje muslimaskog stanovništva u Podrinju. Nezavisne procene govore da je posle te ofanzoive nekoliko desetina hiljada ljuidi došlo u Srbrenicu koja je izgledala "Kao grad izbeglički kamp" sa oko 40.000 ljudi. Bošnjački izvori navode da je u Srebrenici tada bilo oko 50.000 ljudi.

Uslovi života u Srebrenici bili su nepodnošljivi. Srpske snage su presekle dovod struje i pijaće vode u grad. Tadašnji komandant UNPROFOR-a u BiH Filip Morijon insistirao je na zaštiti Srebrenice, Žepe i Goražda, a Savet bezbednosti UN je u aprilu 1993. formalno proglasio te tri enklave zaštićenim zonama.

Humanitarna situacija u samoj Srebrenici tokom meseci i godina opsade postajala sve lošija i lošija. Pritisak srpske strane nije doveo do željenog efekta, odnosno do evakuacije enklave. Vlada u Sarajevu je nije nameravala napustiti kako iz političkih i propagandnih, tako i iz vojnih razloga. Srebrenica i druge enklave u Istočnoj Bosni su samim svojim postojanjem onemogućavale dovršetak etničkog čišćenja, a i veliki broj vojnog sposobnih ljudi - čak i bez teškog naoružanja - je vezivao znatne srpske snage.

Stanje u samoj enklavi se pogoršaloi od početka 1995. godine. Snabdevanje hranom hranom, lekovima i drugim potrepštinama bila je sve ređa, a sve lošije stanje kod civilnog stanovništva počelo je da utiče i na vojno i političko rukovodstvo enklave.

28. divizija Armije BiH, koja je sve vreme opsade vršila napade na srpske položaje odnosno izviđačke pohode u dubinu srpskih teritorija, je sada to činila manje u nastojanju da veže srpske snage koliko da zarobi odnosno zapleni hranu i druge potrepštine. U tim napadima stradao je i veliki broj srpskih civila. Procene govore da je od 1992. u Srbrenici i okolini ubijeno više od 3.200 civila.

Među bošnjačkim snagama u Srebrenici je sve više raslo ogorčenje ne samo prema UN, koja nije bila u stanju da poboljša stanje u opkoljenoj enklavi, nego i prema vladi u Sarajevu, koja nije činila dovoljno da im pomogne, odnosno nije htela da napadne srpske snage i probije koridor do Srebrenice. Vlasti u Sarajevu su na to reagovale tako što su iz Srebrenice povukle vodeće vojne oficire iz Srebrenice, uključujući i Nasera Orića.

Napad

Ratko Mladiæ sa pripadnicima UNPROFOR-a (Beta, arhiva)

VRS je pripreme za napad na srebreničku enklavu otpočela u proljeće 1995. godine, djelujući po direktivi Radovana Karadžića. Prvotni plan nije predviđao potpuno zauzimanje enklave, nego samo njenog južnog dela, kako bi se prekinula bilo kakva veza sa enklavom u Žepi, odnosno teritorija enklave smanjila na način da onemogući život njenim stanovnicima.

Drinski korpus je od marta počeo dobijati pojačanja u tehnici i ljudstvu, ali do samog napada nije došlo sve do jula 1995. godine. Srpskom napadu se 28. divizija Armije BiH, obezglavljena opozivom svojih najboljih i najiskusnijih komandanata, nije mogla efikasno suprotstaviti.

Lokalno stanovništvo je stoga sve nade polagalo u holandski bataljon UNPROFOR-a čiji je mandat predviđao zaštitu enklave.

Međutim, holandski bataljon je i sam bio pod srpskom blokadom i nedostajalo mu goriva, hrane i opreme, kao i municije i trećina ljudstva je bila na odsustvu.

Holandske snage su od svog komandanta dobile komandu da se ni po koju cenu ne upuštaju u otvoreni oružani sukob s VRS.

U Potočarima je 11.jula vojno i civilno rukovodstvo Srebrenice donijelo odluku da 28. divizija pokuša sa probojem ka Tuzli. Sa vojnicima krenuo je i jedan broj vojnosposobnih muškaraca. Veliki broj onih koji su bili u toj koloni nikada nije uspeo da se probije do bošnjačke teritorije.

Ipak, najveći broj ljudi je več na samom početku bio zarobljeni veruje se da su činili većinu žrtava masakra.

Ionako teška humanitarna situacija za srebreničke civile je postala još teža kada se njih između 20 i 25 hiljada okupilo u UN-ovoj bazi Potočari. Većina njih su bili žene, djeca, starci i invalidi, iako je bilo i nekoliko stotina vojno sposobnih muškaraca. Uvjeti u logoru su bili izuzetno teški, prije svega zbog nedostatka hrane i vode.

U međuvremenu posle pregovora predstavnika VRS i UN dogovorena je evakuacija žena i dece iz Potočara i organizovan je konvoj autobusa. Međutim, već tada je započelo odvajanje muškaraca od žena iz logora. Autobusi sa izbeglicama su zaustavljani i iz njih su muškarci odvođeni u nepoznatom smeru.

Uprkos tvrdnjama predstavnika VRS dea će zadržati samo vojno sposobne muškarce među zaroblenicima su bili i dečaci i starci. Svim zarobljenicima su oduzete lične stvari i odvedeni su na sever u pravcu Bratunca i drugih mesta gde su kasnije i likvidirani.

Posledice

Beta, arhiva

Masakr u Srbrenici je bio događaj koji je ubrzao završetak rata u BiH. Posle tog masakra međunarodne snage su odlučnije upotrebljavale oružje kakmo bi izvršavale svoje misije a međunarodni politički pritisak doveo je do pregovora u Dejtonu kojima je okončan rat.

Holandski parlament je na osnovu rezultata istrage Instituta za ratnu istariju utvrdio odgovornost holanske vojske za zločin u Srebrenici. tadašnja holandska vlada podnela je ostavku zbog toga. Nedavno je i Holandski sud presudio, na osnovu privatnih tužbi dve porodice, da je holandska vojska odgovorna za ubistvo njihovih rođaka.

U Srbiji se o Srebrenici raspravlja sa više pozicija i opšti je utisak da većina stanovnika ne zna ili ne želi da zna šta se tamo dogodilo. Srećom, manjina je onih koji to smatraju "oslobođenjem grada" iako je to ipak glasna manjina.

Skupština Republike Srbije je 30. marta 2010. godine usvojila Rezoluciju o Srebrenici, kojom se izvinjava porodicama žrtava zbog toga što nije učinjeno sve da se zločin spreči.

"Skupština Srbije najoštrije osuđuje zločin nad bošnjačkim stanovništvom Srebrenice u julu 1995. godine, na način utvrđen presudom Međunarodnog suda pravde. Izražava se saučešće i izvinjenje porodicama žrtava zbog toga što nije učinjeno sve da se spreči ova tragedija", navodi se u deklaraciji.

Hag i suđenja

Suðenje tek poèinje

Prva važnija osuda za zločine se dogodila od strane Haškog tribunala 1996. kada je Dražen Erdemović, pripadnik 10. diverzantskog odreda pri Glavnom štabu VRS, nakon priznanja krivice, odnosno učešća u ubistvu najmanje 75 ljudi, osuđen na 10 godina zatvora (kasnije smanjeno na 5 godina).

Godine 2001. Haški sud je generala Radislava Krstića, osudio na 46 godina zatvora zbog pomaganja genocida (tri godine kasnije kazna mu je smanjena na 35 godina).

To je bila prva sudska presuda na osnovu koje je Haški tribunal utvrdio da se na području Srebrenice dogodio genocid.

Pukovnik Vidoje Blagojević, komandant Bratunačke brigade VRS, je za svoje učečće u masakru 2005. godine osuđen na 18 godina zatvora, što je kasnije smanjeno na 15 godina.

Vujadin Popović i Ljubiša Beara osuđeni su na doživotne kazne zatvora, a predmet se, sa još pet osuđenih, trenutno nalazi u žalbenom postupku.

U proleće 2007. general Zdravko Tolimir je uhapšen na granici Srbije i BiH i izručen u Hag.

Vlasti republike Srbije su 2008. uhapsile i izručile Hagu bivšeg političkog vođu Republike Srpske Radovana Karadžića dok je ove godine put Haga otišao i general Ratko Mladić.

U aprilu 2007. je Specijalni sud za ratne zločine u Beogradu šestoricu pripadnika "Škorpiona" - paravojne jedinice iz Srbije čija su ubistva zabeležena na video-traci objavljenoj 2005. godine - osudio na ukupno 58 godina zatvora.

U februaru 2007. je Međunarodni sud pravde, odlučujući po tužbi Bosne i Hercegovine protiv Srbije i Crne Gore za genocid, oslobodio Srbiju direktne odgovornosti za genocid, ali je potvrdio ranije presude Haškog tribunala prema kojima se na području Srebrenice u julu 1995. godine odigrao genocid.