DW: Šta je bio uvod u rat u Jugoslaviji?

To je posebno uticalo na BiH, piše Dojče vele.

Jugoslovenska narodna armija (JNA) bila je glavna oružana sila Socijalističke federativne republike Jugoslavije (SFRJ) i, kako se tada smatralo, najznačajnija kohezivna snaga te višenacionalne države. Stvorena iz ratne Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, JNA je u vreme vladavine Josipa Broza Tita izrasla u respektabilnu vojnu silu.

Pozivajući se na istraživanja američkog vojnog analitičara Džejmsa F. Danigana, profesor odbrane i sigurnosti Nedžad Ahatović kaže da se, prema sistemu vojnog školovanja i nivoa obučenosti, JNA svrstavala „rame uz rame" sa vojskama NATO članica. Po doktrini, strategiji i ukupnoj količini vojne opreme bivša SFRJ rangirana je odmah iza tadašnjeg SSSR i Demokratske republike Nemačke (DDR), kaže Ahatović.

JNA je bila jedna od najjačih vojski u Evropi

„Različiti su podaci o broju oružja i količini ratnog materijala kojim je raspolagala JNA. Prema nekim izvorima, JNA je krajem osamdesetih imala više od 180.000 aktivnih vojnika i oficira pod oružjem. Procenjivalo se da u slučaju rata SFRJ može mobilizovati više miliona ljudi. JNA je tada imala oko 3.500 tenkova, 1.500 oklopnih transportera, 80 brodova, 700 borbenih letelica i više od 2.000 topovskih cevi velikog kalibra. Danigan, međutim, tvrdi da je bivša SFRJ krajem osamdesetih godina imala oko 2.200 oklopnih borbenih vozila i oko 380 borbenih aviona. U svakom slučaju, radilo se o respektabilnoj vojnoj sili", kaže Ahatović.

Bivši kapetan prve klase JNA, potom i brigadir Oružanih snaga BiH Hamza Višća, kaže da se transformacija ove vojske nazire još sedamdesetih godina. On podseća da, simulirajući odbranu od napada „Plavih" (Amerikanaca i NATO) iz pravca Trsta u vreme velikih manevara „Sloboda 71", JNA planira uspostavu linije odbrane na potezu Karlobag-Karlovac-Virovitica. Proces transformacije JNA odvija se paralelno sa političkim previranjima u zemlji. 14. maja 1990. godine Generalštab Oružanih snaga SFRJ donosi odluku o povlačenju oružja Teritorijalne odbrane (TO) u skladišta JNA. Višća podseća da je ova odluka usledila neposredno po okončanju „reforme" JNA koja je podrazumevala ukidanje komandi Armija u Ljubljani, Sarajevu i Skoplju.

Razoružavanje TO bivših jugoslovenskih republika

„Kasnije se ispostavilo da to nije bilo slučajno. Povlačenje, odnosno stavljanje naoružanja TO pod kontrolu JNA je svakako doprinelo jačanju nepoverenja javnosti u JNA, posebno imajući u vidu da je ovaj postupak naročito osetljiv i medijski eksponiran bio na teritoriji Slovenije, Hrvatske i BiH. Zavirimo li u arhivu tadašnjih jugoslovenskih medija, primetićemo da se gotovo ne spominje da je isti postupak realizovan i u Srbiji, Makedoniji te Crnoj Gori. Neki bi rekli i da nije. U BiH je povlačenje naoružanja TO u suštini razobličeno postupkom tadašnjeg pukovnika Jove Divjaka koji je odbio izvršenje ovog naređenja smatrajući da to nije pravedan čin i da nije u redu oduzimati TO oružje namenjeno odbrani. I njegovo hapšenje te proces koji je usledio ukazuju na ozbiljnost situacije i upozoravaju na činjenicu da se ne radi o formalnoj dislokaciji naoružanja i vojne opreme, već o zauzimanju pozicija za predstojeći sukob", kaže Višća za DW.

Vojnopolitički analitičar iz Sarajeva Đuro Kozar kaže da je sporna naredba o povlačenju naoružanja sprovođena selektivno, jer je cilj ove odluke bio razoružavanje TO Hrvatske, Slovenije i BiH.

„To su bile republike SFRJ koje su, prema oceni Generalštaba JNA u Beogradu, imale secesionističke namere. Tako su Hrvatska i BiH gotovo potpuno ostale bez oružja. Kad je JNA 1991. godine počela agresiju na Hrvatsku, a 1992. i na BiH, ispostavilo se da ove republike, osim nešto policijskog naoružanja, nemaju čine da se brane. Zbog toga su JNA i srpske paravojne snage u početku imale prednost na ratištima, tim pre jer je oduzetim oružjem TO JNA snabdevala paravojne srpske formacije u ovim republikama. Armija BiH je tek 1994. godine dostigla balans u naoružanju. Cinično zvuči obrazloženje JNA da je oružje TO sklonjeno u vojne magacine radi bolje zaštite i čuvanja. Sve je bilo planirano, ali niko, pa ni beogradski generali, nisu očekivali otpor koji je pružen jer 'boj ne bije svijetlo oružje, već boj bije srce u junaka'", kaže Kozar.

Kadijevićevo priznanje

Govoreći o ulozi JNA u raspadu bivše SFRJ, Kozar ističe da se pod krinkom borbe za očuvanje Jugoslavije vodio rat za velikodržavne projekte. „One republike koje nisu želele ni SFRJ ni njenu vojsku, JNA je agresijom žestoko kaznila uspostavljajući u njima paradržave kao što su tzv. Republika Srpska Krajina (RSK) u Hrvatskoj i Republika Srpska (RS) u BiH. Kasnije je RSK poražena i nestala, a RS je na mirovnoj konferenciji u Dejtonu dobila legalitet kao entitet u okviru BiH. JNA tih devedesetih godina nije štitila SFRJ, nego je bila pristrasna štiteći interese Slobodana Miloševića. JNA je prestala biti 'narodna' vojska svih u bivšoj SFRJ i postala je srpsko-crnogorska vojska u rukama Slobodana Miloševića koji je, kao što je poznato, skončao u ćeliji haškog zatvora", kaže Kozar.

U vreme razoružavanja TO bivših jugoslovenskih republika savezni sekretar za odbranu bio je Veljko Kadijević (1925-2014.). U svojoj knjizi „Moje viđenje raspada", Kadijević pravda delovanje JNA u Hrvatskoj i BiH priznajući da je JNA formirala tri vojske; Vojsku Srbije i Crne Gore, Vojsku Republike Srpske i Vojsku tzv. Republike Srpske Krajine. Kozar podseća da je komandni kadar u ovim vojskama vođen u evidenciji Generalštaba u Beogradu, odakle su dobijali plate. Bivši komandant Vojske RS Ratko Mladić, koji je pred Haškim sudom optužen za genocid i druge najteže ratne zločine, na platnom spisku Beograda bio je do 2001. godine.