Tri decenije pada Berlinskog zida: Nove ekonomske podele, istočni deo Nemačke zaostaje

Tridesetu godišnjicu njegovog rušenja, koja će biti svečano obeležena u subotu 9. novembra, Nemci dočekuju u znaku ekonomskih i društvenih podela na istoku i zapadu zemlje, a svet s novim podelama i novim zidovima.

Izgradnja bedema, čiji je glavni cilj bio da zaustavi prebege iz Istočne u Zapadnu Nemačku, počela je 13. avgusta 1961. godine. Alarm za ovakav potez bio je podatak da je tokom prethodnih 15 godina, od 1945, iz sovjetske okupacione zone pobeglo čak tri miliona Nemaca.

Dužina zida bila je 155 kilometara. Po osi sever-jug, u dužini od 43 kilometra, presečen je grad, dok je preostalih 112 kilometara bedema potpuno izolovalo čitav Berlin od ostatka Demokratske republike Nemačke.

Foto: Epa/OMER MESSINGER

Podeljeni grad i prelasci

Zapravo, u početku je po ovim linijama, 1961. godine, glavni grad bio podeljen žičanom ogradom, koja je potom ojačavana, da bi izgradnja betonske prepreke, koju nisu mogli da sruše ni tenkovi, bila započeta 1965. i završena 1975. godine. Najvećim delom, zid je bio od armiranog betona, visine 3,6 metara, sa oblim, ispoliranim vrhom, kako bi preskakanje bilo gotovo nemoguće. Sa istočne strane, uz zid je bio i brisani prostor na kome je bilo zabranjeno kretanje, koji su Berlinci zvali "pojas smrti".

Ozidanu granicu obezbeđivalo je 7.000 vojnika, koji su imali na raspolaganju 302 stražarske kule i 20 bunkera. Čitavom dužinom zida bila je, na svakih 30 metara, postavljena ulična rasveta.

Prelazak iz istočnog u zapadni deo grada bio je moguć na sedam službenih graničnih prelaza. Najpoznatiji od njih bio je takozvani "čekpoint Čarli", koji se nalazio između današnjih četvrti Mite i Krojcberg, gde su u oktobru 1961. godine umalo počeli sukobi između američkih i sovjetskih tenkova i vojnika, raspoređenih s obe strane. Kriza koja je mogla da preraste u treći svetski rat izbila je zbog američkog diplomate Alana Lejtnera, a trupe obe strane bile su nekoliko sati u pripravnosti i spremne da zapucaju.

Procenjuje se da je tokom 28 godina, dva meseca i 28 dana fizičke podele Berlina u hiljadama pokušaja bekstva sa istoka na zapad poginulo oko 140 ljudi. Bilo je i uspešnih primera, a najpoznatiji je "Tunel 57", koji je bio dugačak 140 metara. Iskopali su ga studenti u Zapadnom Berlinu, i kroz njega je iz Istočne Nemačke pobeglo 57 ljudi. Jedno od najspektakularnijih bekstava bilo je 1988. godine, kada je četvoročlana porodica uspela da preleti zid u avionu za zaprašivanje useva. Poslednji, nažalost neuspešni, pokušaj prelaska na zapad zabeležen je u martu 1989. Inženjer elektronike Vinfrid Frojdenberg, samo devet meseci pre rušenja zida, pokušao je da prebegne u improvizovanom letećem balonu. Betonske prepreke je savladao, ali se balon srušio na zapadnoj strani, Frojdenberg je poginuo i ostao upamćen kao poslednja žrtva Berlinskog zida.

Jubilej u znaku podela

Inače, ovogodišnji, "okrugli" jubilej, Nemci dočekuju u znaku ekonomskih i društvenih podela na istoku i zapadu zemlje, a svet s novim podelama i novim zidovima.

Pad Berlinskog zida, simbolično nazivanog "Gvozdena zavesa", koji je delio grad na istočni i zapadni deo, osim što je postao simbol ujedinjenja Nemačke, označio je i propast komunističkih režima u čitavom istočnom bloku. Ubrzo je formiranjem Evropske unije započeto ujedinjenje kontinenta, a svet je poneo "talas optimizma". Pad zida je bio prvi korak ka ujedinjenju Nemačke, koje je zvanično završeno 3. oktobra 1990. godine.

Danas, tri decenije posle rušenja zida podela, Velika Britanija napušta EU, Evropom se širi bauk terorizma, migrantska kriza zbog rata u Siriji ne jenjava, a deo evropskih političara sve glasnije se žali na rastući uticaj Rusije i Kine, posebno na jugoistoku Starog kontinenta.

"Nemojte između Rusije i Zapada izgraditi zid kao što je bio Berlinski", poručio je ovih dana poslednji sovjetski lider Mihail Gorbačov, najzaslužniji za uklanjanje Berlinskog zida, za britansku agenciju Rojters.

Tri decenije kasnije, Nemačka jeste glavni industrijski motor i politički predvodnik Evropske unije, ali problemi nastali višedecenijskom podelom zemlje na zapad i istok, kapitalizam i komunizam, nisu iščezli.

Gradovi poput Berlina, Drezdena i Lajpciga razvijaju se na svim poljima, ali najveći deo nekadašnje Istočne Nemačke, posebno ruralne oblasti, ozbiljno zaostaju za standardom zapada zemlje, što u krajnjoj liniji dovodi i do političkih posledica.

Tako AP upozorava na jaku vezu između uspona desničarskog ekstremizma i kolapsa istočnonemačke ekonomije posle ujedinjenja, usled koje su milioni ljudi izgubili posao ili se odselili na zapad, što potvrđuje i uspeh desničarske Alternative za Nemačku u tom delu države.

U Saksoniji jačaju i antiimigracione grupe i ksenofobija, što je bilo očigledno kada je u Nemačku stigao talas bliskoistočnih izbeglica. Mnogi Nemci tada su se žalili da je vlada previše posvećena migrantima, umesto da se dovrši reintegracija istočnih Nemaca.

Analitičari upozoravaju i da ne treba zaboraviti zidove koji su ostali ili su tek sazidani - poput onih između Izraelaca i Palestinaca, SAD i Meksika, ali i onih koje u srcu Evrope podiže Mađarska, "braneći" šengenski prostor.