Aja Sofija i Turska: Erdogan potpisao ukaz - muzej postao džamija

Redžep Tajip Erdogan, predsednik Turske, potpisao je ukaz kojim se Aja Sofija u Istanbulu, koja je osnovana kao crkva, pretvara u džamiju.

Prethodno je Vrhovni sud Turske poništio odluku iz 1934. godine kojom je Aja Sofija dobila status muzeja.

Izgrađena je u šestom veku po nalogu vizantijskog cara Justinijana I, bila je to najveća saborna crkva na svetu skoro 1.000 godina.

Aja Sofija je deo Uneskove svetske kulturne baštine, a ova organizacija apelovala je na turske vlasti da ne menjaju status bez šire rasprave.

• Čovek koji je srušio Erdogana
• Ko prodaje oružje Turskoj
• Ukida se zabrana Vikipedije u Turskoj

Islamisti u Turskoj dugo su tražili da se ona pretvori u džamiju, ali sekularni poslanici opozicije su se protivili tom potezu. Predlog je izazvao kritike verskih i političkih lidera širom sveta.

Poglavari pravoslavnih crkava širom sveta osudili su predlog, kao i Vlada Grčke.

Ovo je sada jedno od najpoznatijih turistièkih atrakcija u Turskoj/Getty Images

Osnivač moderne Turske, Mustafa Kemal Ataturk, odobrio je status Aja Sofije kao muzeja 1934. godine i od tada je simbol sekularizma, otvoren svim verama.

Ali Državni savet, najviši turski upravni sud, u presudi u petak saopštio je: "Zaključeno je da joj je aktom o nagodbi dodeljuje status džamije i da njena upotreba izvan ovog karaktera nije moguća pravno".

"Odluka kabineta iz 1934. godine kojom je prestala da bude džamija i postala muzej nije u skladu sa zakonima", saopšteno je.

Ruska pravoslavna crkva odmah je izrazila žaljenje što turski sud nije uzeo u obzir njihovu zabrinutost kad je presudio o Aja Sofiji, prenosi novinska agencija Tass.

Saopšteno je da odluka može dovesti do još većih podela.

Izgrađena u 6. veku po nalogu vizantijskog cara Justinijana I, bila je to najveća saborna crkva na svetu skoro 1.000 godina.

Kako je tekla istorija?

Graditelji Plave džamije bili su inspirisani arhitekturom Aja Sofije/Getty Images

Legendarna građevina sa kupolom nalazi se u istanbulskom kvartu Fatih, na zapadnoj obali Bosfora.

Justinijan I je naložio gradnju ovog ogromnog zdanja 532. godine, kad je grad - tada poznat kao Konstantinopolj - bio prestonica Vizantijskog carstva, poznatog i kao Istočno rimsko carstvo. Inženjeri su doneli materijal sa Mediterana da bi podigli kolosalni hram.

Po njenom završetku 537. godine, postala je sedište Pravoslavne patrijaršije u prestonici. U zgradi su se održavala vizantijske carske ceremonije kao što su krunisanja.

Aja Sofija služila je kao sedište Istočne pravoslavne crkve skoro 900 godina, izuzev kratkog perioda u 13. veku, kad je bila katolička katedrala pod kontrolom evropskih osvajača koji su poharali i zauzeli Konstantinopolj tokom Četvrtog krstaškog pohoda.

Ali 1453. godine, Otomansko carstvo pod sultanom Mehmedom II zauzelo je Konstantinopolj i preimenovalo ga u Istanbul, okončavši Vizantijsko carstvo za sva vremena.

Po ulasku u Aju Sofiju, Mehmed II je insistirao da se ona renovira i preinači u džamiju. On je prisustvovao prvim molitvama u petak u ovoj zgradi, svega nekoliko dana nakon što su je poharale osvajačke snage.

Otomanske arhitekte uklonile su unutrašnje pravoslavne simbole ili prešle malterom preko njih i zdanju dodale tornjeve i minarete. Sve do završetka istanbulske Plave džamije 1616. godine, Aja Sofija bila je glavna džamija u gradu, a njena arhitektura inspirisala je graditelje Plave džamije i nekoliko drugih u gradu i čitavom svetu.

Na kraju Prvog svetskog rata 1918. godine, Otomansko carstvo je poraženo i podeljeno među pobedničkim silama. Nacionalističke snage, međutim, uspele su da se izdignu i izgrade savremenu Tursku na pepelu tog carstva.

Osnivač Turske i prvi predsednik sekularne republike Mustafa Kemal Ataturk naredio je da se Aja Sofija pretvori u muzej. Od njenog ponovnog otvaranja za javnost 1935. godine, postala je jedna od najposećenijih turističkih atrakcija u Turskoj.

Mnogi traže da se molitve održavaju na tom mestu/Getty Images

The Hagia Sophia holds enormous spiritual & cultural significance to billions of believers of different faiths around the world. We call on the Govt of #Turkey to maintain it as a @UNESCO World Heritage site & to maintain accessibility to all in its current status as a museum.

— Ambassador Sam Brownback (@IRF_Ambassador) June 25, 2020

Getty Images

Pratite nas na Fejsbuku i Tviteru. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk Pratite nas na Fejsbuku i Tviteru. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk