Svakom pacijentu lek prema genomu

Sve veći broj ljudi pati od poremećaja u radu organa za varenje, a posebno debelog creva. Loše životne navike savremenog čoveka - nedovoljno kretanja, neredovna ishrana značajno doprinose remećenju prirodnog funkcionisanja crevnog trakta i stvaranju uslova za nastanak niza poremećaja i bolesti. Otuda i sve veća učestalost gastroenteroloških oboljenja i neprestan rast broja pacijenata sa tegobama u završnom delu debelog creva, koje su u domenu proktologije.

Čak 70 odsto odraslih osoba ima neku od tegoba u rekto-analnoj regiji, zbog kojih bi trebalo da odu kod hirurga proktologa. Blagovremeno lečenje, međutim, često izostaje, ili je zakasnelo zato što pacijenti dugo oklevaju da zatraže stručni savet i samoinicijativno se leče mastima i čepićima iz apoteke. Pregled proktologa je značajan jer se oko 60 odsto svih tumora koji se razviju u debelom crevu nalaze u rekto-analnoj regiji, i mogu biti otkriveni već prilikom prvog proktološkog pregleda.

"Pacijent sa tumorom u prvoj fazi, nakon hirurškog tretmana ima 90 odsto šanse da preživi pet godina, a kod se rak otkrije u drugom stadijumu šanse za preživljavanje su 70 odsto. Čak ni metastaze nisu `izgubljena bitka`", kaže u intervjuu za Novosti profesor dr Zoran Krivokapić, hirurg koloproktolog i načelnik Odeljenja za kolorektalnu hirurgiju Prve hirurške klinike Kliničkog centra Srbije, član Kraljevskog udruženja hirurga Engleske i predsednik Evropskog udruženja koloproktologa:

- Polovina pacijenata sa metastazama u limfnim žlezdama, koji se leče hirurški i dodatnom hemioterapijom živeće pet godina. A, pomoću savremene hirurgije i novih lekova, naročito imunološke terapije, dvadeset odsto pacijenata koji su u još težem stadijumu bolesti, sa metastazama na jetri i drugim organima, takođe, može da poživi još pet godina.

Da li se pacijenti u Srbiji leče savremenim metodama i koja je najefikasnija?

- Naši pacijenti se leče po kriterijumima koji su prisutni u najrazvijenijim zemljama. Primenjuju se sve savremene hirurške procedure. Rezultati lečenja su na zavidnom nivou. Primenjuju se i svi najnoviji lekovi naravno uz nešto strože indikacije. Terapija karcinoma je dominantno hirurška, a radiološka i citostatska terapija su rezervisane za uznapredovale tumore, bilo da se daju pre ili posle operacije.

U kojem pravcu bi mogli da idu dalji pomaci u lečenju?

- Novi trendovi u svetu su pokušaj personalizacije terapije na osnovu genskog ispitivanja. To znači da se na osnovu personalnog genoma za svakog pacijenta individualno ordinira odgovarajuća terapija. Kod nas se isto to pokušava ali tek na nivou naučnih projekata. Proći će još vremena i u svetu dok ne dođe do kliničke primene.

Koje tegobe se najčešće otkrivaju u rektalno-analnoj regiji?

- U završnom delu debelog creva mogu nastati tri vrste oboljenja: prvo maligni i benigni tumori, drugu grupu čine proktološka oboljenja, najčešće hemoroidi, fisure, fistule, apscesi, a treću grupu čine funkcionalni poremećaji, kao što su prolapsi, opstipacije, inkontinencija usled slabljenja analnog sfinktera. Funkcionalni poremećaji su teški za dijagnostikovanje, ali i za lečenje, zbog čega smo na našoj klinici osnovali centar za poremećaje pelvičnog poda. Ipak, na sreću, i tumori i funkcionalni poremećaji su mnogo ređi od proktoloških oboljenja pre svega hemoroida.

Zbog čega su najosetljiviji baš završni delovi digestivnog trakta?

- Kolorektalna oboljenja su zastupljena na celom debelom crevu, ali najčešće na završnom anorektalnom delu. Završni deo debelog creva je veoma specifičan anatomski, ali i funkcionalno. Tu se nalazi pored završnog dela creva i veliki kompleks mišića koji su odgovorni za funkciju pre svega defekacije, ali i zadržavanja stolice, tj. kontinencije. Kompleksnost ove regije i podložnost raznim faktorima dovodi do velikog vroja oboljenja i poremećaja.

Koliko često se iza tegoba možda kriju teže bolesti?

- Proktološka stanja, osim tumora, nisu ozbiljna oboljenja. Krvareći hemoroidi, četvrtog stepena, mogu da budu stanja opasna po život, jer su nekada krvarenja izuzetno velika. To su hitna stanja koja zahtevaju brzu hiruršku intervenciju. Ipak, svaka, pa i najmanja tegoba u analnoj regiji trebalo bi da bude dijagnostikovana, jer je uvek moguće da se iza određenih simptoma kriju teža oboljenja.

Kakvi su dosadašnji rezultati skrininga?

- Već nakon godinu dana od kada smo u više od 40 domova zdravlja započeli nacionalni program za rano otkrivanje tumora, rezultati su evidentni, a odziv pacijenata je veoma veliki. Tako je, recimo, samo u Domu zdravlja na Čukarici pregledano oko 16.000 ljudi. Kod velikog broja osoba, kod kojih je test na skriveno krvarenje bio pozitivan, urađene su kolonoskopije i otkriveni brojni polipi i rani stadijumi karcinoma, koje je bilo moguće odstraniti endoskopski, i na taj način su izbegnute velike operacije i skupa citostatska terapija.

Na šta može sve da ukaže pojava krvi u stolici?

- Najčešće je krvarenje simptom karcinoma debelog creva, naročito završnog dela, ali može biti i posledica zapaljenskih oboljenja, kao što su ulcerozni kolitis i Kronova bolest. Krvarenje se može javiti i kod bolesnika koji su zračeni usled ginekoloških oboljenja ili karcinoma prostate.

Kako izgleda pregled kod proktologa?

- Kod hemoroida se rade digitalni pregled rektuma i anoskopija, odnosno pregled malim kratkim instrumentom. Ako se pregleda rektum, radi se rektoskopija, koja „vidi“ oko 30 centimetara završnog debelog creva, dok se kolonoskopijom, koju radije preporučujem, pregleda celo debelo crevo. Neka oboljenja, kao što su fisura ili spoljašnji hemoroidi, vide se golim okom, pa nije potrebna instrumentarna dijagnostika. Funkcionalni poremećaji su, kako sam već rekao, teški za dijagnostikovanje, pa su i pregledi sofisticiraniji: endoanalna manometrija, endorektalni ultrazvuk, rendgenska ili NMR video-defekografija.

Kome se preporučuje preventivni pregled debelog creva?

- Pregled debelog creva se preporučuje pre svega svim rizičnim grupama, onima sa pozitivnom porodičnom anamnezom, zapaljenskim oboljenjima. U cilju organizovane prevencije napravljen je i nacionalni program ranog otkrivanja karcinoma debelog creva ili „skrining“ kojim su obuhvaćene sve osobe od 50. do 74. godine.

Koji pregled pouzdano otkriva karcinom debelog creva?

- Pošto je nemoguće uraditi skrining kolonoskopijom, koji se radi u nekim zemljama, jer nemamo dovoljno vremena i aparata, opredelili smo se da skrining radimo imunohemijskim testovima na okultno krvarenje, koji su veoma pouzdani. Kod osoba sa pozitivnim testom tj. sa prisustvom krvi u stolici radimo kolonoskopije. Krvarenje je, inače, upozoravajući simptom sa kojim se ne treba igrati. Za razliku od imunohemijskih testova, tumor markeri nisu pouzdani za dijagnostikovanje tumora debelog creva i pacijenti ne bi trebalo da rade ove testove samoinicijativno, u cilju otkrivanja bolesti.