Gdanjsk

Imena Gdañsk (poljski), Danzig (nemački), Gduñsk (kašupski)
Stanovništvo 456.000/1,1 milion
Osnovan 997.
Fudbalski klub(ovi) Lehija Gdanjsk

Jedini primorski grad koji će ovog leta ugostiti najbolje evropske fudbalere ima bogatu i turbulentnu istoriju, a samo tokom XX veka bio je nezavisni grad, centralni povod jednog svetskog rata i mesto na kojem je počeo slom komunizma.

Smešten na ušću reke Motlava, Gdanjsk je po predanju i ime dobio od nje – Gdanija je njeno ime na kašupskom. Kašubi su narod baltičke grupe, srodan Litvancima, koji bar dva milenijuma živi u današnjem poljskom primorju.

Slobodni trgovački grad koji je koristio položaj prirodne luke, na južnoj obali zaliva i nedaleko od ušća Visle, Dancig je vekovima bio jedno od glavnih ekonomoskih središta u tom delu Evrope. Od XV veka stanovništvo mu je u velikoj većini nemačko, iako su nad njim jurisdikciju sve do kraja XVIII veka uglavnom imali Poljaci.

U XIX vek ušao je kao deo Pruske, a po ujedinjenju Nemačke bio je jedan od ključnih gradova na istoku carstva. Posle Prvog svetskog rata Poljska je ponovo dobila nezavisnost, ali je bila smeštena u unutrašnjosti kontinenta, pa joj je Društvo naroda dalo izlaz na more u vidu „Danciškog koridora“. Dancig je zato dobio status slobodnog grada pod međunarodnim protektoratom, uz pravo Poljske da koristi njegovu luku. Sukobi u gradu i narastajući nacizam ubedili su Poljake da dvadesetak kilometara severno ribarsko selo Gdinja razviju u sopstvenu luku. Dancig tog doba najbolje je opisan u sjajnoj knjizi Gintera Grasa „Limeni doboš“, koju je Folker Šlendorf 1979. adaptirao u briljantan film.

Dancig je bio najčešća reč u svim Hitlerovim pretnjama, pa nije čudno što je 1. septembra 1939. Upravo u ovom gradu Drugi svetski rat i započeo, simultanim pomorskim napadom na tvrđavu Vesterplate i pešadijskim na zgradu Poljske pošte. Već prvog dana rat se u gradu završio, ali su u njegovoj završnici saveznička bombardovanja i ruski topovi uništili gotovo 90 posto zgrada.

Posle rata Saveznici su iscrtali nove granice, pomerili Poljsku znatno ka zapadu, pa je grad koji se od tada zove Gdanjsk posto glavna luka nove republike. Pre rata u Dancigu Nemci su činili 95 posto od preko 350 hiljada stanovnika grada, ali je celokupno nemačko stanovništvo prisilno iseljeno, a na njihovo mesto doseljeni su Poljaci iz unutrašnjosti, ili sa teritorija koje su pripale SSSR.

U komunističkoj eri ovaj grad bio je centar brodogradnje, ali je od početka osamdesetih postao sinonim za otpor diktaturi. U njemu je nastao pokret Solidarnost, koji će prevođen Lehom Valensom a kraju odneti pobedu i vratiti demokratiju na istok Evrope.

Gdanjsk danas

Danas je Gdanjsk centar „Poljskog trograđa“ (Trujmjasto na poljskom, formalni region od 2007. godine), koji čini sa Gdinjom i Sopotom. Sama tri grada imaju oko 880 hiljada stanovnika, a sa neposrednom okolinom broj raste na preko 1,1 milion.

Još u rimsko doba region oko ušća Visle bio je poznat po ćilibaru, pa Gdanjsk oduvek ima nadimak „ćilibarske prestonice sveta“. Uz brodogradnju to je dugo bila primarna delatnost u gradu, ali se danas sedište velikog broja ključnih poljskih kompanija nalazi u Trograđu. Uz razvijenu ekonomiju, Gdanjsk i Gdinja su i centar obrazovanja (sa 18 univerziteta) i kulture.

Saobraćajni je centar severne Poljske – aerodrom nazvan po Lehu Valensi je udesetostručio promet u poslednjih deset godina a iz luke feriboti redovno plove za Švedsku, Finsku, Rusiju i Nemačku.

Gdanjsk je i glavni grad Pomeranskog vojvodstva, jedne od 16 teritorijalnih jedinica na koje je Poljska podeljena.

Uprkos rušenju preživljenom u ratu, Gdanjsk je rekonstruisan i danas predstavlja svakako jedan od najlepših gradova Baltika, sa koncentracijom istorijskih spomenika kakvom se nijedan grad na tom moru ne može pohvaliti.

Centar grada, oko Duge ulice i Duge tržnice, sa Neptunovom fontanon, brojne gradske kapije i nepregledni niz spomenika dovoljan su razlog da ime Gdanjska stavite visoko na must see listi.

Ukoliko vas zanima klasičan morski turizam, Sopot je pravo mesto za vas, dok je Gdinja mesto na kojem se može odraditi vrlo uspešna kupovina.

Fudbal u Gdanjsku

Fudbal je na baltičku obalu stigao na samom početku XX veka, a prvi ozbiljni klub zvao se BuEV Dancig i nosio crveno-crne dresove. Pošto će nemačka Bundesliga krenuti tek 1963, klubovi su se dotle takmičili u regionalnim šampionatima, a danciške ekipe igrale su od 1908. u Baltičkom šampionatu. BuEC je pre Prvog svetskog rata osvojio jednu titulu (1912) i izgubio četiri finala. Titula im je donela četvrtfinale nacionalnog prvenstva, gde su poraženi 7:0 od berlinske Viktorije.

Manji gradski rival SV Ostmark stigao je do finala 1911. Posle rata uspeha je imala i ekipa VfL Dancig, koja je izgubila finale 1920. Baltički šampionat raspustili su nacisti 1933, stvarajući sistem sa 16 Gauliga (oblasna takmičenja). Klubovi iz Danciga su ostali u nemačkom sistemu takmičenja sve do Drugog svetskog rata, uključujući i Gedaniju, klub lokalnih Poljaka (bilo ih je desetak hiljada), koji je u više navrata nadmašivao sve nemačke klubove iz grada (Policaj, BuEV i Projsen). Upravo je crno-beli Projsen doneo gradu titulu 1934. godine.

Svi ti klubovi nestali su sa mape 1945, zajedno sa danciškim Nemcima. Gedanija i dalje postoji, ali igra u sedmom rangu takmičenja. I dalje, kao i na početku, ima kombinaciju dresova sličnu madridskom Atletiku.

Danas se simbolom fudbala u Gdanjsku smatra Lehija (Ne mešati sa „Legija“, kako se zove varšavski klub; ime nastalo od sinonima za Poljak – Leh).

Lehija je naslednik tradicije najstarijeg poljskog kluba, Lehije Ljvov, koja je osnovana 1903. godine. U turbulentnim posleratnim godinama Poljaci su masovno iseljeni iz svojih istočnih krajeva, koji su postali deo Ukrajine i Belorusije, a istovremeno su naseljavani u bivše nemačke krajeve dodeljene njihovoj domovini. Među nevoljnim migrantima bili su i čelnici Lehije koja se sa obronaka Karpata doselila na obalu Baltika.

Baltika je bilo i prvo klupsko ime, koje je već 1946. Ponovo zamenjeno imenom Lehija. Klub će samo još jednom, tokom pedesetih, promeniti ime u Budovlani (građevinar), ali od 1955. U kontinuitetu nosi sadašnje ime. U prvih 17 godina po preseljenju Lehija je uglavnom bila prvoligaš, osvojivši 1956. treće mesto, što je i do danas najveći uspeh u istoriji kluba.

Posle mračne dve decenije, tokom kojih klub nije bio u eliti, a dobar deo vremena proveo je i u trećoj ligi, Lehija se vratila na velika vrata osvajanjem Kupa Poljske 1983. godine (pobeđen Pjast Glivice 1:0). Usledili su Superkup i povratak u prvu ligu, ali doba uspeha je potrajalo samo pet godina.

Narednih 15 godina prava su agonija za navijače zeleno-belih, koji su dvaputa morali da se spajaju sa drugim klubovima, da bi sprečili ispadanje u treću ligu, ali su na kraju, 2001. godine, završili u šestom rangu. Klub je zatim kao feniks uspeo da veže čak četiri promocije, a zatim su, posle tri godine truda, uspeli da stignu ponovo u Ekstraklasu 2008. U tek završenom šampionatu izborili su opstanak 13. mestom.

Lehija je u Ekstraklasi provela 20 sezona i na večnoj listi zauzima 22. mesto.