"Tehnologija narodu" do 14. aprila

Izložba o kinematografiji, koja obuhvata period od 1912. godine do najnovijih ostvarenja, postavljena je od 19. februara u Muzeju savremene umetnosti u Novom Sadu. Zbog velikog interesovanja, postavka je dostupna posetiocima još dve nedelje nakon planiranog zatvaranja 31. marta. U nastavku dajemo pregled filmova i video radova po segmentima izložbe koji se projektuju danima kada je Muzej otvoren za posetioce, odnosno od utorka do petka od 10 do 16 časova i vikendom od 10 do 14 časova.

Crno-beli „Letnji film“ (Nyári mozi) Sabolča Tolnaija (Szabolcs Tolnai) iz 1999. godine traje preko 60 minuta koje vredi odvojiti za ovo izuzetno kinematografsko ostvarenje za koje je muziku pisao Lajko Feliks (Félix Lajkó). Tolnai je ljubiteljima filma šire poznat po, takođe crno-belom, ostvarenju „Peščanik“ (Fövenyóra), koje je snimljeno 2007. godine po istoimenom romanu Danila Kiša, a trenutno radi na filmu „Minotaur“ po tekstu Judite Šalgo. Za ljubitelje i istraživače festivalskih filmova, na izložbi su zastupljena odabrana ostvarenja premijerno prikazana na Jugoslovenskom festivalu jeftinog filma (selekcija: Stipan Milodanović) koji je održan po prvi put 1998. godine u Subotici. Tu su i filmovi prikazani pri NFC Kino klubu Novi Sad (selekcija: Filip Markovinović), Filmskom frontu, Medusa Filmnapok Danima filma u Subotici (selekcija: Atila Sirbik) i festivalu Videomedeja.

Video umetnost je u fokusu sa ostvarenjima pri Akademiji umetnosti u Novom Sadu (selekcija: Dragan Živančević) i sa video radom „Dobro veče“ kolektiva Apsolutno u kojem se ogoljava istina tehnokratičnog poretka gde dominiraju mediji. Posebna vrednost ovog rada je u procesu kroz koji je bio stvoren 1996. godine – korišćenjem isključivo video kaseta, bez pomagala kompjuterskih softvera za semplovanje audio-vizuelnih fragmenata.

U okviru izložbe se ističe da je istorija video umetnosti u Srbiji bila znatno izmenjena 1979. godine kada je na Akademiji umetnosti u Novom Sadu osnovana katedra za proširene medije. Time je video umetnost bila uvedena u praktičnu nastavu, zalaganjem Bogdanke Poznanović, te se u okviru izložbe emituje intervju sa profesorkom Poznanović u režiji Tomislava Perice, a u produkciji Televizije Novi Sad tokom 1984. godine.

U daljem prikazu produkcije Televizije Novi Sad izdvaja se drama na mađarskom jeziku „Bacač noževa“ (Késdobáló) Karolja Vičeka (Károly Vicsek) iz 1986. godine u kojoj glavnu žensku ulogu tumači Katalin Ladik. Tu je i dokumentarna priča o Ernestu Bošnjaku „Holivud na Dunavu“ u režiji Nikole Majdaka, ostvarenje koje je emitovano tokom 1978. godine.

Nikola Majdak je na izložbi zastupljen i u okviru prezentacije produkcijske kuće Panfilm iz Pančeva (1971-1991), dokumentarnim ostvarenjem „Trudna zemlja“ iz 1975. godine. Pored Panfilma, zastupljena je produkcija Filmskih novosti iz Beograda, sa selekcijom filmova koji su od značaja za ravničarsku sredinu. U njih spadaju „Disko klub u Inđiji“ (1971), potom „Omladinsko prvenstvo za žene u Vršcu“ (1956), odnosno, takmičenje u padobranstvu, „Leto na Paliću“ (1961, Slavija film) i „Tito na Novosadskom Sajmu“ (1963)

U okviru tematskih celina koje se projektuju stalno u radnom vremenu Muzeja za posetioce, prikazuju se animirani filmovi Borislava Šajtinca, dok je nova umetnička praksa i konceptualna umetnost prikazana kroz radove Božidara Mandića i Slavka Matkovića, uključujući i dokumentarni film o grupi Bosch+Bosch.

Pored Panfilma, značajna produkcijska kuća je bila Neoplanta film. Zlatno doba preduzeća je trajalo do 1972. godine, kada je, u jeku državnog obračuna sa crnim talasom, postavljeno novo rukovodstvo u preduzeću, sa Draškom Ređepom koji je bio direktor do gašenja institucije 1985. godine.

Autori izložbe ilustruju ovaj period umetnički estetizovanim filmom „Beli ljudi“ Naška Križnara (1968), dokumentarnim filmom o sezonskim radnicima tokom ’70-ih godina, u režiji Prvoslava Marića i filmom „Žurnal omladine na selu, zimi“ u režiji Želimira Žilnika (1967). Zatim, tu su filmovi „Gratinirani mozak Pupilije Ferkeverk“ i „Zdravi ljudi za razonodu“ Karpa Ačimovića Godine za koji je muziku radila „Laboratorija zvuka“, a u okviru kojeg se multietičnost u Vojvodini koristi da bi se prikazalo kako se „u zemlju zakopala istočna zajednica cela“. Pored toga, u ovom ostvarenju Godina je uneo novinu u dokumentarnu režiju i umetnički pristupio antropološkoj tematici, dok su slika i muzika nezavisne jedna od druge. Autorsko veče Žilnika, sa prezentacijom produkcije i razgovorima, bilo je održano 22. marta, a reditelj je u okviru izložbe predstavljen ostvarenjima „Rani radovi“ (1969) i „Sedam mađarskih balada“ (dokumentarni, 1978).

Segment Pioniri filma, koji prezentuje film do Drugog svetskog rata, uključuje sedam ostvarenja među kojima je premijerno prikazan najstariji sačuvani film u boji „Skijanje na Fruškoj gori“ (1934-1935). „Otkrivanje spomenika Ferencu Rakočiju u Somboru“ datira iz 1912. godine i najstarije je crno-belo ostvarenje koje je prikazano ovom prilikom. Sombor je grad u kojem je 1906. godine bio osnovan stalni bioskop, tada prvi u pokrajini.

Ostali prikazani filmovi u ovom segmentu su „Probne snimke prve jugoslovenske tvornice filmova“ (Ernest Bošnjak, Boer film, 1923), pro-holivudski „Happy End“ Radoljuba Malenčića (1929), „Izbor lepotice na Paliću“ (Novaković film, 1930), „Karneval u Beloj Crkvi“ (Jadran film, 1930) i „Aprilski rat 1941. u Petrovaradinu“ (Lazar Velicki, 1941).

Poseban segment izložbe je posvećen kino-amaterizmu (kino-klubovi od ’50-ih do ’80-ih godina XX veka) koji u potpunosti ilustruje oduševljenost filmom koja je postojala u tom periodu kada se publikovao i magazin „Tehnika narodu“ čiji je naslovni slogan poslužio kao inspiracija za naziv izložbe. To je doba kada je, 1958. godine, osnovana filmska sekcija čak i u osnovnoj školi, preciznije, sekcija „Ogled“ u školi „Đorđe Natošević“ u Novom Sad. U ovom segmentu je prikazana amaterska produkcija pri kino-klubovima u Somboru, Rumi, Novom Sadu i drugim gradovima, a koja je prvi put bila prezentovana 1954. godine na prvom Festivalu amaterskog filma Vojvodine. Izvaja se jednominutni film „Volim te“ grupe CVI u kojem se na sekundu prikazuje crvena petokraka usred niza praznih kadrova, da bi ostatak filma bio potpuno crven, u skladu sa bojom ljubavi ili cerebrovaskularnim bolestima na koje delimično asocira naziv grupe autora filma.

Na izložbi se posetioci mogu upoznati i sa projektom „Memorabilia: Lost&Found“ Nataše Vujkov koji uključuje super8 i 16mm trake, dia-pozitive, fotografije, razglednice i pisma, od kojih je većina nađena na Najlon pijaci u Novom Sadu ili u napuštenim objektima i na ulici. U okviru projekta Nataše Vujkov se planira digitalizacija svih postojećih materijala, kao i sakupljanje novih.

Aleksandar Davić i Gordana Nikolić, kustosi izložbe, nisu propustili da u okviru istorije filma i videa u Vojvodini istaknu period od 2008. do 2010. godine kada je Novi Sad bio bez ijednog bioskopa. Do sada je u okviru propratnih predavanja i razgovora prezentovana festivalska produkcija, kao i video umetnost stvorena pri Akademiji umetnosti u Novom Sadu, filmografija Panfilma iz Pančeva, delovanje grupe Apsolutno o kojoj je govorio Zoran Pantelić i bile su održane autorske večeri Predraga Šiđanina, Karpa Ačimovića Godine, Želimira Žilnika, Salboč Tolnaija, Marina Maleševića i Miloša Pušića.

Ulaz na sva dešavanja Muzeja savremene umetnosti u Novom Sadu je besplatan.