Spomenici u opasnosti

Za ozbiljnu nauku je neprihvatljivo da na Kosovu ne postoji kulturna baština Srbije. To čak ne bi izjavio, još manje prihvatio, nijedan ozbiljan albanski naučnik. Na teritoriji koja je u srednjem veku bila potpuno srpska, o čemu svedoče pouzdani istorijski izvori, Albanci koji tamo nisu živeli, nisu ni mogli da grade spomenike. Hilandar se nalazi na grčkoj teritoriji, ali niko nikada nije osporio da je to srpski spomenik. Kao neko ko je godinama radio na očuvanju spomeničkog nasleđa na Kosovu, s pravom mogu da kažem da je od izjava pojedinih albanskih političara danas mnogo veći problem to što dole gotovo da nema naših stručnjaka iz oblasti zaštite. Ima mnogo srpskih spomenika koji traže pomoć.

Kao što se može pročitati na sajtu Uneska, na listi svetske baštine i u skladu sa rezolucijom 1244 kao titular spomenika kulture na Kosovu upisana je Srbija - objasnila je, komentarišući Vlasijevu izjavu, Vera Pavlović Lončarski, direktor Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. - Ako se to odnosi na najznačajnije spomenike na Kosovu, onda možemo da predpostavimo da se zapravo misli na našu celokupnu kulturnu baštinu na tom prostoru.

Ovako je, za „Novosti“, arhitekta konzervator Marija Jovin prokomentarisala izjavu prištinskog analitičara Azema Vlasija koji je, u intervjuu jednoj novinskoj agenciji, rekao da „ako je Kosovo država, onda je sve kulturno nasleđe, džamije, crkve, manastiri, kulturna baština Kosova, koje preuzima brigu za njihovu zaštitu“. On smatra da na Kosovu ne može da postoji kulturna baština Srbije i da je svako angažovanje naše zemlje „da se to tretira kao srpska kulturna baština zapravo na liniji sa tim da se ospori državnost Kosova“.

- Nema govora o tome da na Kosovu nema srpske kulturne baštine - kaže akademik Gojko Subotić. - No, bez obzira na ogorčenost, ne treba reagovati na pojedinačne političke izjave, jer postoje međunarodni forumi na kojima se takva pitanja rešavaju.

Po mišljenju Branke Ivanić, muzejskog savetnika odeljenja za srednji vek Narodnog muzeja, dokaz da manastiri i crkve nisu kosovska baština jeste to što su ih Albanci rušili i spaljivali tokom martovskog stradanja 2004. godine i ranije.

- Zašto bi palili crkve ako su ih oni sagradili? - pita ona. - Kosovo je potpalo pod vlast srpske države početkom 13. veka, a izgubljeno je u 15. veku. Ono što je u tom periodu stvoreno - ne samo da je srpsko nasleđe, nego i baština srpske države, društva i naroda. Takođe, manastiri sagrađeni na teritoriji Kosova u vreme turske vladavine deo su baštine srpskog naroda, i ne samo tamo, nego svuda gde su se prostirale srednjovekovne srpske države i gde je srpski narod i dalje opstajao pod turskom vlašću. Oni su izraz stvaralaštva naroda. Neki spomenici koji se nalaze na teritoriji celog Balkana, koji su podignuti u vreme vizantijske vlasti tretiraju se kao vizantijski, a ne kao spomenici onih država koje se sada na tim teritorijama nalaze. Pitanje je kako se tretiraju spomenici nastali u vreme vizantijske vlasti u Albaniji, da li su oni vizantijski ili albanski?

I mr Bojan Popović, upravnik Galerije fresaka, takođe, sumnja da bi zbog martovskih događaja Kosovo bilo dobar domaćin koji bi brinuo o srpskim sakralnim objektima.

- Dosta hrišćanskih objekata našlo se tada na udaru vandala, a za međunarodne organizacije važan je odnos prema spomenicima koji se nalaze na tlu jedne države - smatra Popović. - Uostalom, Dečani, Gračanica, Pećka patrijaršija i Bogorodica Ljeviška nalaze se na listi Uneska, kao kulturna baština Srbije. Istovremeno, oni su jedini u Evropi i na listi spomenika u opasnosti. I dok je tako - nema prostora da neko tvrdi drugačije.