Čime je Sveti Nikola zadužio veliki broj vernika

Sveti Nikola, u narodu poznat kao Sveti Nikola Čudotvorac, rođen je oko 270. godine u Patri u Maloj Aziji i pri krštenju je dobio ime Nikola (pobeditelj naroda). Služio je kao episkop u Mire Likijske u Maloj Aziji i pored toga, mnogo putovao i činio dobročinstva. Dan njegove smrti, 19. decembar, kao zahvalnost za sva dobra koja je pružio, u narodu je poznat kao Nikoljdan i jedna je od najčešćih krsnih slava. Još jedan dan u godini posvećen je Svetom Nikoli - 22. maj, u narodu poznat kao letnji Sveti Nikola, a posvećen je prenosu moštiju velikog sveca.

“Sveti Nikola je u hrišćanskom svetu zaštitnik moreplovaca, trgovaca, dece... Vernike je zadužio jer je činio velika čuda - iz njegovih moštiju izbija i širi se miro, kojim leči bolesne, spasava izgubljene, vodi i osvetljava put brodolomicima. Na Nikoljdan brodovi spustaju sidra, miruju i ne plove”, kaže Cvetkovićeva i dodaje da se Sveti Nikola kao dečji praznik slavi i u Nemačkoj, Holandiji, Belgiji, Grčkoj i Rusiji.

Međutim, Svetog Nikolu kao krsnu slavu obeležavaju uglavnom samo pravoslavni Srbi.

“Ponosna sam na činjenicu da je 2014. godine u registar nematerijalnog kulturnog nasleđa UNESCO-a, krsna slava stavljena na listu i priznata kao kulturno nasleže srpskog naroda, kao naše nacionalno obeležje,nešto po čemu smo prepoznatljivi i jedinstveni”, ističe ona.

Još nekoliko naroda u svom duhovnom nasleđu obeležava slavu, ali u manjem broju, navodi Cvetkovićeva i dodaje da je reč o Makedoncima, Crnogorcima, katolicima u Boki Kotorskoj, Albaniji, Sandžaku i Bugarskoj.

Krsna slava – kombinacija praslovenskog običaja zavetovanja božanstvu i opšteg hrišćanskog kulta zaveta raznim svetiteljima

Velikom seobom Slovena na Balkan, Srbi su u nove krajeve poneli i svoj panteon slovenskih bogova (Perun-gromovnik, Daj - Bog koji je obasjavao zemlju svetlošću, Stri - Bog vetrova i oluja i onaj koji kažnjava grešnike, Usud - Bog sudbine…).

“Kako bi se umilostivili bogovima obično su s proleća i jeseni prinosili žrtve, prvenstveno životinjske i ređe u vidu prvih plodova i žitu, odajući im na taj način zahvalnost za plodnu godinu, zdravlje i svako drugo dobro. Tokom 9. veka, prosvetiteljskim radom Ćirila i Metodija, sve do primanja hrišćanstva, Srbi su živeli plemenskim životom koja su se dalje delila na zadruge i porodice koje su pored opštih bogova imale i svog plemenskog ili domaceg boga -zaštitnika. Upravo taj "zastitnik" bio je personifikovan u liku pretka čiji je dobar duh štitio sve članove kuće. Poreklo ovakvog verovanja vezuje se u herojskom kultu kod Grka i kultu rimskih bogova. Postoji i tumačenje da je krsna slava nastala kao sećanje na pretka koji je prvi primio hrišćanstvo, odnosno na dan kada je pleme kršteno. Kako je svako pleme imalo svog boga-zaštitnika, tako on prilikom krštenja postaje porodični svetitelj i njemu, kao božijem posredniku, svake godine, u pomen na taj dan, se svečano obeležavalo i proslavljalo”, objašnjava etnolog i navodi da prvi pouzdani istorijski podaci o krsnoj slavi, nazivaju ovaj srpski praznik "pamet svetom" i vezuju ga za pomen mrtvima "za pokoj".

Osnivanjem Samostalne Žicke Arhijepiskopije (1219.g), uvedeno je proslavljanje "svetog" kasnije "krsnog imena", koje dobija naročito nacionalno obeležje – srpsko.

“Slava je više nacionalna negoli verska institucija i može se zaključiti da je u osnovi kombinacija praslovenskog običaja zavetovanja božanstvu i opšteg hrišćanskog kulta zaveta raznim svetiteljima, a sam ritual je istovremeno i crkveni i narodni”, navodi Cvetkovićeva.

Slavski običaji – šta kaže tradicija, a šta praksa?

Savremeni i brzi način života, uslovio je promene u svim vidovima društvenog i porodičnog života, a promene su prepoznatljive i u nekim segmentima obeležavanja krsne slave, kaže sagovornica B92.net.

“Ono sto je najbitnije, osnovna obeležja i simboli su nešto što, nadam se, neće izgubiti izvornost i osnovno značenje bez kojih se ne može obaviti slavski ritual. Na prvom mestu to je ikona sveca-zaštitnika koja je postavljena na istočnoj strani, zatim slavski kolač, kao hlebna žrtva, zahvalnost božanstvu na bogatoj žetvi koji okretanjem s leva na desno, simboliše sunce - izvor života, zatim krsna sveća koju pali domaćin i predstavlja supstituciju ognjišta iz prehrišćanskih vremena, vino kojim se preliva slavski kolač prilikom rezanja, a simboliše Hristovu krv u Svetoj tajni pričešća, žito - koljivo koje predstavlja vezu između kulta mrtvih i kulta plodnosti i tamjan koji se pali i kadi kako bi se odagnali zli duhovi. Ukoliko su ispoštovani svi ovi elementi, svaka druga promena ne može u velikoj meri da poremeti tok slavlja”, ističe etnolog.

Među običajima koji su se vremenom transformisali spada pozivanje gostiju. Cvetkovićeva kaže da se nekada pozivalo za prvi dolazak na slavu, dok se danas ustalilo za svaku godinu.

Ona dodaje da je malo poznato da nekada slavi nisu mogle da prisustvuju nekrštene osobe ili one koje su tog dana prekrsile post i omrsile se. Kako kaže, danas se o tome ne polemiše, bitno je da se viševekovna tradicija čuva i prenosi.

“U trci sa vremenom i novim sistemima vrednosti, danas nije ni malo čudno da se na posnim slavama iznosi i mrsna hrana, da se gosti pozivaju u restorane i kafane, da se donose raznovrsni pokloni, da se nadmeće u trpezi, brojnosti gostiju… Jedno je bitno i sažeto je samo u jednoj rečenici - svaki gost će se prilikom dolaska na slavu obratiti rečima: “Srećna slava domaćine!”. To je rečenica kojom je tradicija počela i koja će trajati dok postoji srpski narod”, zaključuje Zorica Cvetković, viši kustos, etnolog.